I. LỜI MỞ
Cà chua có nguồn gốc từ Nam Mỹ, được dùng phổ biến trên toàn thế giới để ăn tươi sống, uống nước ép, bột sấy khô, chiên xào, nấu nướng….. Dù là trái cây, cà chua thường được ăn và chế biến như một loại rau rán.
Nhìn chung, cà chua là một loại quả có chứa rất nhiều khoáng chất, nhiều vitamin, và các sinh chất có lợi cho sức khỏe. Thế nhưng, khi ăn cà chua sai cách như, ăn quá nhiều, ăn cà chua xanh hoặc ăn chung với một số loại thực phẩm không phù hợp sẽ ảnh hưởng không tốt, thậm chí nguy hại cho sức khoẻ.
II. THÀNH PHẦN DINH DƯỠNG
Trong 100 gam cà chua sống, cung cấp 18kcalo, với nước chiếm tỷ lệ cao nhất đến 93 gam, 7 gam còn lại gồm 0,9 gam đạm, 3,9 gam carb, 2,6 gam đường, 1,2 gam chất xơ, 0,2 gam chất béo…với các đặc điểm:
* Carbohydrate trong cà chua bao gồm đường đơn, như glucose và fructose, chiếm gần 70% hàm lượng carb.
* Chất xơ khoảng 1.5 gam trong mỗi quả cà chua trung bình. 87% là các chất xơ không hòa tan như hemicellulose, cellulose và lignin.
Cà chua là nguồn cung cấp nhiều vitamin và khoáng chất: Vitamin C, thành phần dinh dưỡng thiết yếu đồng thời có vai trò như chất chống oxy hóa. Một quả cà chua cỡ trung bình có thể cung cấp cho cơ thể khoảng 28% nhu cầu vitamin C hàng ngày (RDI). Vitamin K1 phylloquinone, có vai trò rất quan trọng đối với quá trình đông máu. Folate (vitamin B9) một trong những vitamin B, folate rất quan trọng cho sự phát triển bình thường của mô và chức năng tế bào, đặc biệt với phụ nữ mang thai.
Các hợp chất sinh học thực vật chính trong cà chua gồm:
* Lycopene. Có sắc tố đỏ đồng thời có vai trò chất chống oxy hóa với nhiều lợi ích sức khỏe;
* Beta carotene, chất chống oxy hóa làm thực phẩm có màu vàng hoặc cam, beta carotene được chuyển hóa thành vitamin A trong cơ thể;
* Naringenin chất flavonoid có tác dụng giảm viêm hiệu quả;
* Axit chlorogenic là một chất chống oxy hóa mạnh, axit chlorogenic có thể làm giảm huyết áp cho con người;
* Chất diệp lục chlorophyll và carotenoid yếu tố tạo nên màu sắc phong phú của cà chua. Khi cà chua bắt đầu chín, chất diệp lục (màu xanh lá cây) bị phân hủy dần và chất carotenoid (màu đỏ) được tổng hợp.
III. LỢI ÍCH SỨC KHỎE
1. Sức khỏe tim mạch
Bệnh tim mạch bao gồm nhồi máu co tim (đau tim) và đột quỵ là những nguyên nhân gây tử vong phổ biến nhất trên thế giới.
Các chất chống oxy hóa và dinh dưỡng khác trong cà chua, đứng đầu là lycopene, có liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc bệnh tim. Nước sốt cà chua được làm giàu với dầu ô liu, đã được phát hiện là làm giảm cholesterol và các dấu hiệu sinh học của chứng viêm.
Nghiên cứu thực hiện ở nam giới tuổi trung niên đã tìm thấy mối liên kết mức độ lycopene và beta-carotene trong máu thấp với việc tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ. Tác dụng của cà chua ngày càng có nhiều, bằng chứng từ các thử nghiệm lâm sàng cho thấy rằng việc bổ sung lycopene có thể giúp giảm LDL cholesterol.
Các nghiên cứu lâm sàng về các sản phẩm cà chua còn chỉ ra lợi ích chống lại chứng viêm và các dấu hiệu của stress oxy hóa. Ngoài ra, thành phần các chất trong cà chua cũng cho thấy tác dụng bảo vệ lớp bên trong của mạch máu và có thể làm giảm nguy cơ đông máu.
2. Ngăn ngừa lão hóa, bệnh tật, ung thư
Lycopene, nhiều nhất trong vỏ, cùng với các chất chống oxy hóa khác trong cà chua, hoạt động hiệp đồng để bảo vệ tế bào khỏi bị hư hại, bởi các gốc tự do gây ra stress oxy hóa có liên quan đến bệnh tật, lão hóa và ung thư.
Nghiên cứu đã phát hiện ra rằng, những người tiêu thụ nhiều cà chua nhất có xu hướng mắc ung thư vú, tuyến tiền liệt, ung thư phổi thấp hơn. Điều này có được do lycopene ức chế sự phát triển của tế bào ung thư và điều chỉnh chức năng miễn dịch của cơ thể.
Nghiên cứu tiến hành ở phụ nữ cho thấy nồng độ cao của carotenoid trong cà chua có thể bảo vệ chống lại ung thư vú.
3. Lợi cho sức khỏe làn da
Theo Medline Plus, cà chua có nhiều lycopene, chất bảo vệ chống lại stress oxy hóa, bao gồm cả tác hại của tia cực tím UV trong ánh mặt trời. Do đó, tiêu thụ cà chua có thể hoạt động như một loại kem chống nắng bên trong, bằng cách ngăn ngừa cháy nắng và thậm chí là ung thư da.
Theo một nghiên cứu, những người ăn 40 gam bột cà chua cung cấp 16 mg lycopene với dầu ô liu mỗi ngày trong 10 tuần lễ tỷ lệ cháy nắng giảm hơn 40%.
4. Bảo vệ sức khỏe mắt
Cùng với lycopene, cà chua chứa carotenoids lutein và zeaxanthin, đã được chứng minh là hỗ trợ duy trì sức khỏe của mắt, ngăn ngừa thoái hóa điểm vàng và đục thủy tinh thể do tuổi tác.
Vitamin A có trong cà chua cũng là một chất dinh dưỡng quan trọng cho sức khỏe của mắt và cũng có thể làm giảm nguy cơ thoái hóa điểm vàng, khô mắt, cũng như giúp ngăn ngừa bệnh quáng gà.
5. Duy trì cân nặng
Cà chua tươi ít calo năng lượng, một quả cà chua cỡ trung bình cung cấp khoảng 22 calo, có hàm lượng chất xơ và nước cao, có thể giúp con người cảm thấy no lâu hơn và duy trì cân nặng hợp lý.
Một nghiên cứu nhỏ cho thấy, bổ sung nước ép cà chua làm giảm đáng kể trọng lượng cơ thể, nhưng cần có thêm nghiên cứu để hỗ trợ những kết quả này.
Do đó, việc kết hợp cà chua vào chế độ ăn uống có thể là một phần của chế độ ăn uống cân bằng.
6. Tốt cho hệ vi sinh đường ruột (gut microbiome)
Một hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh, đa dạng có liên quan đến nhiều lợi ích sức khỏe, bao gồm cải thiện khả năng miễn dịch, ngăn ngừa các bệnh như ung thư, viêm gan..
Theo một bài đánh giá đăng trên Tạp chí Biology vào tháng 2/2022, chế độ ăn nhiều cà chua có thể giúp đa dạng hóa hệ vi sinh đường ruột, có thể duy trì quá trình tiêu hóa cân bằng và hệ thống miễn dịch được tối ưu hóa.
Các thí nghiệm với chuột đã phát hiện ra rằng, việc bổ sung bột cà chua vào chế độ ăn uống, làm tăng đáng kể sự đa dạng và phong phú của hệ vi sinh vật đường ruột của loài gặm nhấm và giảm phản ứng viêm.
Dù trái cà chua đỏ hồng, chín mọng, có thành phần dinh dưỡng cao và nhiều lợi ích sức khỏe, nhưng khi dùng cần lưu ý tránh tác hại:
1. Hạn chế, không ăn cà chua xanh
Cà chua chưa chín có chứa hai chất tomatine và solanine, nếu ăn nhiều quá gây ngộ độc thực phẩm. Các triệu chứng ngộ độc do ăn cà chua xanh thường là buồn nôn, nôn mửa, tiết nước bọt, yếu sức, mệt mỏi và các triệu chứng khác…, thậm chí trường hợp nghiêm trọng có thể đe dọa tính mạng.
2- Cà chua rất chua, giàu tính acid
Nên có thể gây ợ nóng ở những người có vấn đề về dạ dày như viêm dạ dày và trào ngược dạ dày thực quản. Ngay cả người khỏe mạnh, ăn quá nhiều cà chua đều có thể gây khó chịu dạ dày.
Cũng không nên ăn cà chua khi đói, bởi chất pectin và nhựa phenolic trong cà chua có thể phản ứng với axit, gây nên tình trạng nôn mửa, đau bụng.
Cà chua cũng kích hoạt hội chứng ruột kích thích, cho nên hạn chế với những người bị chứng này.
3. Cà chua giàu oxalate và kali
Dẫn đến sự tích tụ canxi trong cơ thể và có thể dẫn đến sỏi thận. Bên cạnh đó, cà chua cũng rất giàu kali, có thể làm suy giảm chức năng thận. Nếu bạn đã gặp các vấn đề về thận, hãy lưu ý khi ăn cà chua.
4. Kích hoạt bàng quang
Người bị tiểu không tự chủ hoặc các vấn đề về tiết niệu, nên tránh hoặc giảm cà chua.
5. Đau khớp
Ăn quá nhiều cà chua, đặc biệt cà chua sống, chất solanine gây tích tụ nhiều canxi trong các mô cơ khớp gây viêm, sưng và đau.
6. Không ăn hạt cà chua
Vì hạt cà chua không tiêu hóa được, nhiều lúc gây viêm ruột thừa.
V. ĐÔI ĐIỀU BÀN LUẬN
Nhìn chung, cà chua kể cả cà chua xanh, đều tốt. Tuy nhiên nên ăn cà chua chín vì những quả cà chua này có nhiều lycopene hơn.
Lycopene là chất tan trong dầu, cho nên chìa khóa để tối đa hóa lợi ích bảo vệ của lycopene là ăn cà chua cùng với các chất béo lành mạnh, để lycopene trong cà chua được hấp thụ trọn vẹn. Chuyên gia khuyên, ăn cà chua với bơ hoặc dầu ô liu, chẳng hạn như trong món salad để thu được lợi ích tối đa.
Dù hiếm, nhưng cũng như mọi thức ăn khác cần tránh cà chua cho người bị dị ứng.
VI. THAM KHẢO
[1] Có Thể Bạn Chưa Biết Lợi Ích Tuyệt Vời Của Cà Chua Đối Với Sức Khỏe | SKĐS
[2] 10 Lợi Ích Tuyệt Vời Của Cà Chua Đối Với Sức Khỏe
[3] Ăn siêu thực phẩm cà chua, da đẹp, mắt sáng, chống ung thư
[4] Cẩn Trọng: Cà Chua Xanh Làm Thuốc Có Thể Gây Ngộ Độc | SKĐS
[5] Ăn cà chua có tác dụng gì?
https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/ca-chua-co-tac-dung-gi-hat-ca-chua-co-tot-khong-vi
[6] Cách ăn cà chua có lợi về dinh dưỡng nhất
https://suckhoedoisong.vn/cach-an-ca-chua-co-loi-ve-dinh-duong-nhat-169231017165039757.htm
[7] 8 lợi ích không ngờ của cà chua
https://suckhoedoisong.vn/8-loi-ich-khong-ngo-cua-ca-chua-169230715214016476.htm
[8] Vì sao cà chua vừa là ‘thần dược’ vừa là ‘độc dược’?
https://tuoitre.vn/vi-sao-ca-chua-vua-la-than-duoc-vua-la-doc-duoc-20240121202543063.htm
TS.BS Trần Bấ Thoại
Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM