I. LỜI MỞ

   Trong nhịp sống hiện đại, dù muốn hay không con người cũng phải những thức ăn nhanh, thức ăn chế biến sẵn. Để đáp ứng nhu cầu này, các hãng thực phẩm phát triển nhiều loại thức ăn nhanh ngon, tiện lợi. Trong các món ăn đó, thực phẩm siêu chế biến là nhiều nhất và thông dụng nhất.

   Ngoài những mặt tích cực, các chuyên gia chỉ ra thực phẩm siêu chế biến cũng có nhiều tác động tiêu cực như thói quen ăn uống, sự lạm dụng thực phẩm siêu chế biến, đặc biệt là nhiều tác hại đối với sức khỏe.

   II. HỆ THỐNG PHÂN LOẠI THỰC PHẨM NOVA

  Hệ thồng NOVA, phân loại mới (nova classificação) được nhóm khoa học do GS Carlos Monteiro tại Đại học São Paulo (Brazil) đề xuất năm 2009. Theo đó, NOVA phân loại thực phẩm thành bốn nhóm:

      * Thực phẩm chưa qua chế biến hoặc chế biến tối thiểu

      * Nguyên liệu ẩm thực đã qua chế biến

      * Thực phẩm chế biến

      * Thực phẩm siêu chế biến

  Hiện tại, hệ thống NOVA đã được sử dụng trên toàn thế giới trong nghiên cứu dinh dưỡng và sức khỏe cộng đồng, chính sách và hướng dẫn như một công cụ để hiểu những tác động của các sản phẩm thực phẩm khác nhau đến sức khỏe.

       III. THỰC PHẨM CHẾ BIẾN VÀ SIÊU CHẾ BIẾN

    Thực phẩm chế biến sẵn, đặc biệt là thực phẩm siêu chế biến đang có xu hướng phổ biến trong những năm gần đây. Khác với thực phẩm chế biến sẵn, thực phẩm siêu chế biến là những thực phẩm được làm từ các phụ gia thực phẩm như đường, muối, chất béo, màu nhân tạo, chất bảo quản….

    Trong khi thực phẩm đã qua chế biến là những thực phẩm đã bị thay đổi so với trạng thái tự nhiên của chúng bằng nhiều cách như: rửa, đóng hộp, đông lạnh hay thêm nguyên liệu vào chúng, thì thực phẩm siêu chế biến còn tiến xa hơn một bước: Chúng được làm chủ yếu từ các chất chiết xuất từ thực phẩm, ví dụ như chất béo, tinh bột, đường bổ sung và chất béo hydro hóa.

 

   Nhóm thực phẩm siêu chế biến chủ yếu bao gồm bánh ngọt, pizza, xúc xích, thức ăn đóng hộp, ngũ cốc ăn sáng, tất cả các loại nước ngọt… Các sản phẩm thay thế phô mai và thịt làm từ thực vật cũng được chế biến cực kỳ kỹ lưỡng và do đó có thể không tốt cho sức khỏe như quảng cáo.

    IV. THỰC PHẨM SIÊU CHẾ BIẾN: GIẢM THỌ, TĂNG TỬ VONG

    Mặc dù rất phong phú và tiện lợi nhưng thực phẩm siêu chế biến ngoài công thức của một số thành phần, muối, đường, dầu và chất béo, còn có thể bao gồm các chất không được sử dụng trong chế biến ẩm thực nên lạm dụng thực phẩm siêu chế biến đang “ăn mòn” sức khỏe của nhiều người. .

    Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng ăn nhiều thực phẩm chế biến sẵn có nguy cơ cao hơn dẫn đến tăng huyết áp, bệnh tim mạch, nhồi máu cơ tim, đột quỵ và tử vong sớm.

     Một nghiên cứu được trình bày tại Hiệp hội Tim mạch châu Âu vào tháng 8 năm 2023 đã theo dõi 10.000 phụ nữ Úc trong 15 năm cho thấy: những người ăn lượng thực phẩm siêu chế biến cao nhất trong chế độ ăn uống của họ có nguy cơ bị tăng huyết áp cao hơn 39% so với những người có mức thấp nhất.

    Một phân tích lớn hơn khác, cũng được trình bày tại đây, đã xem xét 10 nghiên cứu liên quan đến hơn 325.000 đàn ông và phụ nữ. Phân tích cho thấy, những người ăn nhiều thực phẩm chế biến sẵn nhất có nguy cơ gặp các vấn đề nghiêm trọng về tim và tuần hoàn cao hơn 24% bao gồm đau tim, đột quỵ, đau thắt ngực. Mỗi mức tăng 10% trong lượng tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến hàng ngày có liên quan đến việc tăng 6% nguy cơ mắc bệnh tim.

    Một nghiên cứu khác theo dõi 19.899 sinh viên tốt nghiệp đại học ở Tây Ban Nha cũng cho thấy mối liên hệ giữa thực phẩm chế biến sẵn và nguy cơ tử vong sớm. Những người tham gia được chia thành các nhóm tùy thuộc vào mức độ tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến của họ. Nhóm ăn ít thực phẩm chế biến sẵn nhất (ăn ít hơn hai phần mỗi ngày) và nhóm ăn nhiều nhất (ăn nhiều hơn bốn phần mỗi ngày). Những người trong nhóm tiêu thụ nhiều nhất có nguy cơ tử vong cao hơn 62% sau trung bình 10,4 năm so với những người trong nhóm tiêu thụ thấp.

   Mới đây, các nhà nghiên cứu dẫn đầu bới GS Erikka Loftfield, Viện Ung thư Quốc gia ở Bethesda, Maryland (Mỹ) đã theo dõi hơn 500.000 người từ 50 đến 71 tuổi trong gần ba thập kỷ (dữ liệu được thu thập từ năm 1995) cho thấy, những người ăn thực phẩm chế biến săn, siêu chế biến có nguy cơ tưt vong tăng lên 15% đối với nam giới và 14% đối với phụ nữ sau khi dữ liệu được điều chỉnh.

    Dù những nghiên cứu này đều mang tính quan sát, nghĩa là chúng chỉ tìm thấy mối liên hệ giữa các yếu tố, chứ chưa chứng minh rằng thực phẩm siêu chế biến trực tiếp gây ra các kết quả tiêu cực này mà còn có thể do các yếu tố khác. Tuy nhiên, rõ ràng là lạm dụng nó chắc chắn nguy hại cho sức khỏe.

  V. NGĂN NGỪA TÁC HẠI

   1. Cắt giảm thực phẩm siêu chế biến

    Thay vì cố gắng loại bỏ hoàn toàn, nên chú ý đến sự cân bằng trong chế độ ăn uống. Trong đó ưu tiên những thực phẩm được chế biến tối thiểu, tăng cường ăn rau xanh và trái cây tươi, uống nước lọc thay vì đồ uống có đường, chọn sữa chua nguyên chất thay vì các sản phẩm khác có thêm hương vị và cố gắng sắp xếp thời gian để nấu ăn tại nhà.

    2. Lập danh sách thực phẩm nên ăn

   Chọ chế độ ăn lành mạnh tốt nhất cho sức khỏe tổng thể và ngăn ngừa bệnh tật: đa dạng dựa trên thực phẩm chế biến tối thiểu, nhiều loại thực vật và hạn chế các thực phẩm đã qua chế biến kỹ.

    Dễ dàng hơn để đưa ra những lựa chọn lành mạnh và tránh các thực phẩm chế biến sẵn, chúng ta nên lập danh sách thực phẩm nên ăn, các bữa ăn cần chuẩn bị và tất cả các nguyên liệu cần thiết tốt cho sức khỏe như: cá, rau xanh, quả chín, đậu đỗ, ngũ cốc nguyên hạt, các loại hạt…; hạn chế thực phẩm chứa nhiều đường, thức ăn vặt, đồ uống có đường, thịt chế biến sẵn, xúc xích…

     3. Đọc nhãn thực phẩm

    Không phải tất cả các loại thực phẩm siêu chế biến đều như nhau. Khi chọn đưa thực phẩm siêu chế biến vào chế độ ăn uống của mình, hãy chọn những thực phẩm có nhiều lợi ích dinh dưỡng hơn như bánh mì và ngũ cốc nguyên hạt thay vì khoai tây chiên giòn, đồ ngọt hoặc pizza.

    Hãy tập thói quen đọc nhãn thực phẩm để có thể xác định và cắt giảm những thực phẩm chứa nhiều đường, muối hoặc chất béo bão hòa…..

     4. Hạn chế thức ăn đóng hộp

    Nhiều thức ăn đóng hộp thường chứa nhiều phụ gia và những nguyên liệu “siêu chế biến”. Nên thay thế những bữa ăn tiện lợi này bằng cách mua nguyên liệu tươi và tự chế biến. Nếu không có nhiều thời gian, bạn có thể nấu số lượng nhiều bữa hơn, trữ đông lạnh và sử dụng khi cần.

VI. THAM KHẢO

[Video 1] Thực phẩm siêu chế biến có hại đến mức nào?

[Video 2] Nghiên Cứu Mới: Đồ Ăn Chế Biến Sẵn Gây Nguy Cơ T,ử V.o.ng Sớm 

[1] What is ultra-processed food and how can you eat less of it?

https://www.heartandstrokve.ca/articles/what-is-ultra-processed-food

[2] Ultra-processed foods: what they are and how to identify them 

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10260459/

[3] Ultra processed foods 

https://www.bhf.org.uk/informationsupport/heart-matters-magazine/news/behind-the-headlines/ultra-processed-foods

[4] Ăn nhiều loại thực phẩm này vô tình rút ngắn tuổi thọ của bạn

https://dantri.com.vn/suc-khoe/an-nhieu-loai-thuc-pham-nay-vo-tinh-rut-ngan-tuoi-tho-cua-ban-20250828104421813.htm

[5] Thực phẩm siêu chế biến gây hại sức khỏe thế nào ?

https://bvquan5.medinet.gov.vn/an-toan-thuc-pham/thuc-pham-sieu-che-bien-gay-hai-cho-suc-khoe-the-nao-cmobile17167-238368.aspx

[6] Vì sao thực phẩm siêu chế biến làm tăng nguy cơ tử vong sớm?

https://suckhoedoisong.vn/vi-sao-thuc-pham-sieu-che-bien-lam-tang-nguy-co-tu-vong-som-169240229140055203.htm

[7] Hiểm họa khôn lường từ thực phẩm siêu chế biến

https://vtv.vn/the-gioi/hiem-hoa-khon-luong-tu-thuc-pham-sieu-che-bien-20250501175108281.htm

    TS.BS Trần Bá Thoại 

Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM