SĐT: 
I. LỜI MỞ
Thực phẩm biến đổi gene là một vấn đề lớn còn nhiều tranh cãi: hầu hết các cơ quan, tổ chức và nghiên cứu khoa học đều nhận định rằng thực phẩm biến đổi gene an toàn và bền vững, nhưng cũng có một số người cho rằng chúng có thể gây hại cho sức khỏe và môi trường sống.
Năm 2017, Chính phủ Việt Nam chúng ta đã ban hành Nghị định về nhãn hàng hóa cho vật biến đổi gene. Theo đó, thực phẩm biến đổi gene bắt buộc phải có thông tin các thành phần “biến đổi gen” bên cạnh hàm lượng chất dinh dưỡng thông thường. Cho đến nay, rất nhiều thực phẩm biến đổi gene, đặc biệt là bắp ngô, đậu tương, được khai kiểm dịch, mua bán là để chăn nuôi, nhưng thực tế là để chế biến thức ăn cho người !
Bài viết tổng hợp lại những lợi ích và nguy cơ của các thực phẩm biến đổi gene này
II. CÔNG NGHỆ SINH HỌC & XU HƯỚNG THỰC PHẨM MỚI
Nhờ công nghệ di truyền (gene engineering), con người tạo ra nhiều vật nuôi, cây trồng mới gọi là sinh vật biến đổi gien (genetically modified organisms, GMOs). Các GMO này thường có những khả năng vượt trội như năng suất cao, chất dinh dưỡng nhiều, chống sâu rầy khỏe, kháng được thuốc diệt cỏ.v.v… Thực phẩm biến đổi gen (genetically modified foods, GMFs), là thức ăn từ các GMO này.
Hiện tại, thế giới có đến 7 tỷ người, dự đoán sẽ tăng lên từ 9 đến 10 tỷ vào giữa thế kỷ XXI. Dân số tăng nguồn thực phẩm phải tăng tương ứng. Do đó, theo GS.TS Bùi Minh Đức, Viện Dinh dưỡng, Bộ Y tế, cách giải bài toán dân số- lương thực này rằng: “Sử dụng thực phẩm GMO là tất yếu đối với loài người trong tương lai gần”.
Trên thế giới, thực phẩm GMO đã được đưa vào sử dụng từ thập niên 90 của thế kỷ trước vào thực vật, như đậu nành, bắp ngô, cải dầu và dầu hạt bông. Mãi đến 2006, mới có nghiên cứu gắn gen của giun tròn vào lợn để tăng khả năng tạo a-xít omega-3, và biến đổi gen để lợn tăng hấp thu phospho trong thực phẩm…
Danh sách thực phẩm GMO ngày nay đã khá dài: đậu nành, bắp ngô, dầu hạt bông, rau alfalfa, đu đủ Hawai, cà chua, khoai tây, khoai sọ, cải dầu, mía, củ cải đường, lúa gạo, nhộng tằm…Diện tích nuôi trồng sinh vật biến đổi gen, kể từ năm 1997 đến nay đã tăng lên gấp 80 lần, từ 17.000 km2 đến 1.340.000 km2. Trước đây, sinh vật GMO chủ yếu ở Bắc Mỹ, gần đây phát triển nhanh chóng ở nước nghèo, đang phát triển.
Thực phẩm GMO trên toàn thế giới đã tăng đến 95%. Mỹ (46%), Brasil (16%), Argentina (15%), Ấn độ (6%), Canada (6%), Trung Quốc (3%), Paraguay (2%) và Nam Phi (2%). Ở Mỹ, ba phần tư fast food có GMO, đặc biệt 93% đậu nành, 93% bông, 86% bắp ngô và 95% củ cải đường là loại biến đổi gen.
Từ năm 2005 đến nay, thực phẩm GMO đã dần dần hiện diện trên thị trường cũng như trong bữa ăn người Việt. Bộ NN-PTNT nhận định nhu cầu thực phẩm GMO sẽ tăng nhanh ở nước ta.
Nhiều nghiên cứu GMO được tiến hành tại Viện Công nghệ sinh học, Viện Di truyền nông nghiệp, Viện Lúa đồng bằng sông Cửu Long, Viện Sinh học nhiệt đới… Tuy còn chưa được áp dụng đại trà, nhưng trong phòng thí nghiệm, chúng ta cũng đã chuyển thành công các gene kháng thuốc diệt cỏ, kháng sâu, gene tăng tổng hợp provitamin A, v.v… vào lúa, bắp cải, ngô, đu đủ, hoa…
III. LỢI ÍCH, NGUY CƠ & ĐỘ AN TOÀN
1. LỢI ÍCH
* Có thể kiểm soát nguồn cung thực phẩm
* Kiểm soát sâu bệnh, dịch hại.
* Ít bị nhiễm thuốc trừ sâu
* Cải thiện khả năng sống và năng suất.
* Tăng giá trị dinh dưỡng.
* Nâng cao hương vị món ăn.
2. NGUY CƠ
Một số lo ngại về tác động của GMO với môi trường và an toàn với con người tiêu thụ gồm:
* Dị ứng
Theo FDA, các nghiên cứu cho thấy thực phẩm GMO không gây dị ứng cao hơn so với thực phẩm thường.
* Ung thư:
Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (ACS) đã tuyên bố rằng không có bằng chứng nào cho thấy mối liên hệ giữa việc ăn thực phẩm GMO với việc tăng hoặc giảm nguy cơ ung thư và không có bằng chứng nào cho thấy việc ăn GMO sẽ thay đổi DNA của người.
* Sử dụng thuốc diệt cỏ
Hầu hết các loại cây trồng GMO đều có khả năng kháng thuốc diệt cỏ, vì vậy nông dân có thể sử dụng thuốc diệt cỏ để loại bỏ cỏ dại xung quanh mà không gây thiệt hại cho cây trồng….. Trớ trêu thay, các thuốc diệt cỏ có glyphosate có thể gây ung thư hạch không-Hodgkin, gây tổn thương mắt nghiêm trọng và độc hại đối với cộng đồng thủy sinh.
* Ảnh hưởng xấu cho ong mật
Cũng có lo ngại rằng phấn hoa từ cây GMO trồng có thể tác động tiêu cực đến ong mật, nhưng chưa có bằng chứng chắc chắn nào chứng minh.
3. GMO CÓ AN TOÀN ?
Đến nay, chưa có bằng chứng GMO gây hại cho sức khỏe và môi trường sống. Tỷ lệ dị ứng thực phẩm GMO và thực phẩm truyền thống là ngang nhau và thường do cơ địa cá nhân. Một số nhà khoa học Nga, Pháp và Áo khảo sát khả năng đậu nành biến đổi gien ảnh hưởng lên sự sinh sản của chuột, với kết luận là “phải theo dõi thêm”!
PGS.TS Lê Huy Hàm, Viện trưởng Viện Di truyền Nông nghiệp, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho rằng GMO chính thức sử dụng tại Mỹ từ năm 1996. Diện tích trồng ngô và đậu tương biến đổi gen tại Mỹ, Canada, Argentina, Brazil chiếm gần 100%. Tại các nước này, hơn 500 triệu dân sử dụng GMO trong thực phẩm.
Y văn thế giới chưa ghi nhận bất lợi do GMO gây ra. Cộng đồng châu Âu EU đã tài trợ cho 130 dự án, với 500 nhóm nghiên cứu độc lập để đánh giá tính an toàn của GMO, kết quả các nghiên cứu được công bố trên hơn 500 bài báo khoa học với kết luận thực phẩm GMO không gây hại so với thực phẩm truyền thống.
Theo cố GS.VS Vũ Tuyên Hoàng: GMO không đáng phải sợ. Ảnh hưởng lên con người ở các nước sử dụng nhiều GMO như Mỹ, Brasil, Argentina, Canada…không đáng kể. GS.Trần Đình Long, Chủ tịch Hội Giống cây trồng Việt Nam nhận định: Không nên coi thực phẩm GMO là cái gì đó quá kinh khủng.
GS Nguyễn Lân Dũng, Chủ tịch Hội các ngành sinh học Việt Nam, Phó Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn Khoa học Giáo dục của Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, cho rằng, cây trồng GMO để diệt sâu hại là những enzyme chỉ tác dụng trong hệ tiêu hóa loài côn trùng, không ảnh hưởng lên con người và động vật. Ở Mỹ, nhiều sinh viên tình nguyện ăn tinh thể enzyme này vào và thấy chúng được thải an toàn theo đường tiêu hóa.
PGS.TS Trần Linh Thước, Phó Hiệu trưởng ĐH Khoa học tự nhiên TP HCM cho biết: “Có thể thấy sự hiện diện của GMO trong đậu nành, bắp rẻ nhập từ Mỹ nơi người ta sử dụng phổ biến GMO. Rủi ro trên thực tế rất ít xảy ra, và chưa có bằng chứng khoa học để kết luận”.
IV. QUẢN LÝ & BẢO VỆ NGƯỜI TIÊU DÙNG THẾ NÀO?
Các nước có cách quản lý GMO khác nhau:
(1) EU rất chặt chẽ, chứa ≥ 0,9% GMO phải có nhãn mác,
(2) Nhật Bản, Nga, Hàn Quốc, ≥ 1 – 5% mới dán nhãn,
(3) Hoa Kỳ, Argentina, Canada, Malaysia, Philippine… không dán nhãn mác, GMO được xem như thực phẩm thông thường,
Từ 70 đến 80 % thực phẩm ở Mỹ có các thành phần biến đổi gene
(4) Ở nước ta tuy GMO mới xuất hiện gần đây, Năm 2017, các nhà quản lý cũng đã có những quy trình kiểm soát nhất định.
V. ĐÔI ĐIỀU BÀN LUẬN
Dân số tăng, thực phẩm phải tăng theo. Do đó, GMO sẽ là công cụ “mũi nhọn”, để làm “cuộc cách mạng xanh thứ 2” để giải quyết nạn đói. GS.TS Bùi Minh Đức, Viện Dinh dưỡng, Bộ Y tế, khẳng định: “Sử dụng thực phẩm GMO là tất yếu đối với loài người trong tương lai gần”.
Thống kê 2021 của Liên đoàn đái tháo đường quốc tế IDF cho thấy, 10,5% người trưởng thành trên khắp thế giới đang sống chung với bệnh đái tháo đường, vì thế nhu cầu insulin là rất lớn. Nếu không có công nghệ gene di truyền để sản xuất các loại insulin GMO, như ínulin cực nhanh, nhanh, trung gian, chậm các đồng nghiệp nội tiết của tôi sẽ phải “bó tay.com” lâu rồi !,
Chuyên viên kinh tế Paul Collier, ĐH Oxford ví von: “Biến đổi gen tương tự như điện hạt nhân: không ai thích nó cả, nhưng tình thế thay đổi nên con người buộc phải chấp nhận nó”, hơn nữa “Thực phẩm BĐG giúp thu hoạch nhanh hơn và chất lượng tốt hơn dùng hóa chất nguy hại”.
Cần lưu ý, trong tự nhiên, cây cỏ cũng có quá trình tiến hóa, đột biến (mutation), lai tạo ngẫu nhiên… chứ không phải vật lai, đột biến đều nguy hại cả. Nhờ biến đổi gen, cây lý gai hoang dại không ăn đã được chuyển thành cây Kiwi cho nước rất ngon.
Kiwi: trái ngon nhờ biến đổi gene.
Hạt cải dầu (rapeseed, canola) được trồng khá lâu đời ở Ấn Độ, gần đây được chuyển đổi gen để loại bỏ a-xít erucic độc hại và khử mùi để cho loại dầu ăn được’. Cha ông chúng ta đã từng lai tạo giống từ rất lâu đời, biến đổi gen là cách “tạo giống” mới, nhanh hơn, tốt hơn của các nhà khoa học nông nghiệp hiện đại.
Hai điều lo lắng lớn nhất của những nhà quản lý nông nghiệp khi sử dung GMO hiện nay:
Một là vấn đề nguồn giống. Khi đã nuôi trồng GMO là phải chấp nhận lệ thuộc nguồn giống vì không thể lấy sản phẩm của mình để làm giống cho mùa sau như canh tác truyền thống trước nay> Đây “khe hở” để các công ty giống sẽ có cơ hội thao túng và
Hai là vì GMO luôn luôn có năng suất cao hơn hẳn giống truyền thống, người chăn nuôi nếu không được quản lý sẽ canh tác chỉ “rặt” loại biến đổi gen thì chúng ta sẽ mất nguồn gen thiên nhiên nguyên gốc !
VI. THAM KHẢO
[1] GMOs: Pros and Cons, Backed by Evidence
https://www.healthline.com/nutrition/gmo-pros-and-cons
[2] Genetically modified food: What are the pros and cons?
https://www.medicalnewstoday.com/articles/324576
[3] How GMO Crops Impact Our World
https://www.fda.gov/food/agricultural-biotechnology/how-gmo-crops-impact-our-world
[4] 10 Advantages and Disadvantages of GMOs
[5] 12 Advantages and Disadvantages of Genetically Modified Foods
12 Advantages and Disadvantages of Genetically Modified Foods
[6] Thực phẩm biến đổi gen: Hiện đại, tất yếu nên chấp nhận?
https://dantri.com.vn/suc-khoe/thuc-pham-bien-doi-gen-hien-dai-tat-yeu-nen-chap-nhan-2015110412130463.htm
[7] Thực phẩm biến đổi gene: tốt hay xấu, lợi hay hại ?
https://baodanang.vn/channel/5425/201412/suc-khoe-cua-ban-thuc-pham-bien-doi-gene-tot-hay-xau-loi-hay-hai–2381470/
[8] Chuẩn bị trồng đại trà ngô biến đổi gen
https://vtv.vn/xa-hoi/chuan-bi-trong-dai-tra-ngo-bien-doi-gen-20150406163152354.htm
[9] Sử dụng thực phẩm biến đổi gen liệu có an toàn?
https://vtv.vn/chuyen-dong-24h/su-dung-thuc-pham-bien-doi-gen-lieu-co-an-toan-20151112104843953.htm
[10] Thiếu minh bạch thông tin về thực phẩm biến đổi gen
https://vtv.vn/xa-hoi/thieu-minh-bach-thong-tin-ve-thuc-pham-bien-doi-gen-20231007021440487.htm
[11] Genetically modified foods effects on human health – genetic modification of food pros and cons
https://www.youtube.com/watch?v=S1Sm7RKlYW4
[12] Insulin công nghệ gen chữa đái tháo đường
https://tuoitre.vn/insulin-cong-nghe-gen-chua-dai-thao-duong-738914.htm
[13] Insulin: chiết xuất từ động vật, tái tổ hợp và analog
https://vade.org.vn/insulin-chiet-xuat-tu-dong-vat-tai-to-hop-va-analog/
Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM