SĐT: 
I. LỜI MỞ
Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam cho biết, thị trường thực phẩm chức năng Việt Nam tăng trưởng 15% một năm và tỉ lệ người tiêu dùng trong nước sử dụng các sản phẩm ngày càng tăng..
PGS.TS Trần Đáng, Chủ tịch Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam, chỉ ra 4 vi phạm đạo đức quảng cáo trong thực phẩm chức năng thường thấy hiện nay là quảng cáo sai sự thật, lừa gạt, giả mạo; quảng cáo phóng đại, thổi phồng sản phẩm; quảng cáo mơ hồ gây hiểu nhầm; quảng cáo nhắm vào các đối tượng nhạy cảm như người bệnh ung thư, hiểm nghèo….
Mới đây, trong vụ án sản xuất, buôn bán sữa bột giả xảy ra tại Công ty cổ phần dược quốc tế Rance Pharma và Công ty cổ phần dược dinh dưỡng Hacofood Group vừa bị công an phanh phui, hai bị can Hồ Sỹ Ý và Đặng Trung Kiên khai rằng tất cả thông tin, hàm lượng dinh dưỡng để sản xuất sữa giả “không được kiểm nghiệm” [12]; [13].
Trên thế giới, sữa công thức cũng là một thực phẩm chức năng, thực phẩm thuốc, được phát triển, sản xuất, kiểm định … theo một quy trình nghiêm ngặt như dược phẩm.
II. TỔNG QUAN
Theo Foods&Nutrition Encyclopedia định nghĩa thì
1. Thực phẩm
“ Thực phẩm là vật chất cơ thể thu nhận để phát triển, bù đắp (tissue repair), sinh sản, hoạt động và thỏa mãn: đói, hài lòng…”. Như vậy thực phẩm đầu tiên là cung cấp chất dinh dưỡng và sau đó có thêm các chức năng khác như phòng chống bệnh tật, tăng cường sức khỏe nhờ có các vitamin, các chất chống ôxy hóa, các chất xơ.v.v…
2. Thực phẩm chức năng (functional foods)
Còn gọi là dinh dưỡng bổ sung (dietary supplement) là thực phẩm có liên quan, hổ trợ cho công việc chữa bệnh, hổ trợ cho thuốc hay dinh dưỡng, nâng cao thể trạng trong khi chữa bệnh, còn bản thân lại không phải là thuốc.
Như vậy, thực phẩm chức năng là phần “lai” giữa thực phẩm và dược phẩm (thuốc chữa bệnh)
III. QUY TRÌNH PHÁT TRIỂN
Ở các nước Âu Mỹ tiên tiến, phát triển một thực phẩm cần qua 15 bước. Trong đó có những bước chính sau:
1. Xác định mục tiêu, lợi ích sức khỏe
2. Chọn thành phần chức năng
3. Công thức thực phẩm chức năng
4. Xác thực yêu cầu về sức khoẻ
5. Nghiên cứu tiền lâm sàng
6. Thử nghiệm lâm sàng
7. Sản xuất thực phẩm chức năng
8. Gởi hồ sơ, thông tin cho cơ quan chức năng phê duyệt
9. Đánh giá sự chấp nhận của người tiêu dùng
10. Hậu kiểm để đổi mới và cải tiến
IV. ĐÔI ĐIỀU BÀN LUẬN
Theo số liệu thống kê của Bộ Y tế, từ năm 2021 đến nay, thị trường thực phẩm có hơn 84.000 thực phẩm thông thường; 54.549 sản phẩm thực phẩm chức năng (29.779 thực phẩm bảo vệ sức khỏe, 350 thực phẩm dinh dưỡng y học, 1287 thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt; 23.133 thực phẩm bổ sung), trong đó đến 80,4% là sản phẩm sản xuất trong nước của 201 cơ sở sản xuất [8].
Nói về việc quản lý thị trường thực phẩm chức năng, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan khẳng định, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến công tác quản lý thực phẩm chức năng hiện nay là khá đầy đủ, bao gồm các quy định từ khâu sản xuất, đăng ký bản công bố và tự công bố, ghi nhãn, quảng cáo cho đến khâu kinh doanh [8].
Lãnh đạo Cục An toàn thực phẩm Bộ Y tế cho biết, thời gian qua, việc quản lý chất lượng thực phẩm tập trung kiểm soát chỉ tiêu an toàn (chỉ tiêu vi sinh và kim loại nặng) từ tiền kiểm đến hậu kiểm và ngăn ngừa mối nguy (kiểm nghiệm ngăn ngừa hành vi đưa chất cấm sử dụng trong thực phẩm) tại khâu hậu kiểm. Trong bối cảnh thị trường thực phẩm phát triển mạnh về số lượng, chủng loại mặt hàng và phát sinh hình thức kinh doanh mới trên ứng dụng thương mại điện tử và nền tảng thương mại, cần tăng cường hậu kiểm, kiểm soát toàn diện hơn chất lượng thực phẩm với các nhóm nội dung sửa đổi, bổ sung tại Nghị định số 15/2018/NĐ-CP [9]; [10]; [11].
Trong vụ án sản xuất, buôn bán sữa bột giả xảy ra tại Công ty cổ phần dược quốc tế Rance Pharma và Công ty cổ phần dược dinh dưỡng Hacofood Group vừa bị công an phanh phui, hai bị can Hồ Sỹ Ý và Đặng Trung Kiên khai rằng tất cả thông tin, hàm lượng dinh dưỡng để sản xuất sữa giả “không được kiểm nghiệm” [12]; [13].
Với những thông tin “chính thống” trên, rõ ràng quy trình sản xuất, phân phối, đặc biệt tiền kiểm và hậu kiểm thực phẩm chức năng của chúng ta đều “có vấn đề” và cần nghiêm túc chỉnh sửa !
Theo tôi, người tiêu dùng “không có trách nhiệm” kiểm tra thực phẩm chức năng là thật hay giả, vì đây là trách nhiệm của cơ quan An toàn thực phẩm và Quản lý thị trường.
V. THAM KHẢO
[Video 1] Bộ Y tế ‘mạnh tay’ siết quảng cáo ‘lố’ thực phẩm chức năng sau vụ kẹo rau củ Kera
[Video 2] Kiểm soát kinh doanh thực phẩm chức năng – vấn đề đang bị xem nhẹ
[Video 3] Lời cảnh tỉnh khi mua đồ ăn, thực phẩm chức năng qua mạng
https://laodong.vn/video/loi-canh-tinh-khi-mua-do-an-thuc-pham-chuc-nang-qua-mang-1490147.ldo
[1] Steps to develop functional food products and bring them to the market
https://www.researchgate.net/figure/Steps-to-develop-functional-food-products-and-bring-them-to-the-market_fig1_351471878
[2] Protocol for Designing New Functional Food with the Addition of Food Industry By-Products
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8064058/
[3] Developing New Functional Food and Nutraceutical Products
https://www.sciencedirect.com/book/9780128027806/developing-new-functional-food-and-nutraceutical-products
[4] The Development of New Functional Foods and Ingredients
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11475552/
[5] Functional Food Product Development
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1002/9781444323351.fmatter
[6] How can you develop functional foods that provide health benefits beyond basic nutrition?
https://www.linkedin.com/advice/0/how-can-you-develop-functional-foods-provide-health-ew1xe
[7] Industrial Production of Functional Foods for Human Health and Sustainability
https://www.mdpi.com/2304-8158/13/22/3546
[8] Bộ trưởng Bộ Y tế chỉ đạo tăng cường kiểm soát thực phẩm chức năng
https://baodautu.vn/bo-truong-bo-y-te-chi-dao-tang-cuong-kiem-soat-thuc-pham-chuc-nang-d254227.html
[9] Sửa đổi một số quy định về quản lý thực phẩm chức năng
https://baochinhphu.vn/sua-doi-mot-so-quy-dinh-ve-quan-ly-thuc-pham-chuc-nang-102250306085735781.htm
[10] Tăng cường hậu kiểm để kiểm soát chất lượng thực phẩm chức năng
https://nhandan.vn/tang-cuong-hau-kiem-de-kiem-soat-chat-luong-thuc-pham-chuc-nang-post863454.html
[11] Hậu kiểm chặt chẽ thực phẩm chức năng để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng
https://vneconomy.vn/hau-kiem-chat-che-thuc-pham-chuc-nang-de-bao-ve-suc-khoe-nguoi-tieu-dung.htm
[12] Hàm lượng dinh dưỡng trong gần 600 loại sữa giả ‘không được kiểm nghiệm’
https://tuoitre.vn/ham-luong-dinh-duong-san-xuat-gan-600-loai-sua-gia-khong-duoc-kiem-nghiem-20250413130209757.htm
[13] Ai tiếp tay cho gần 600 loại sữa giả tung hoành?
https://tuoitre.vn/ai-tiep-tay-cho-gan-600-loai-sua-gia-tung-hoanh-20250415081517226.htm
TS.BS Trần Bá Thoại
Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM