SĐT: 
I. LỜI MỞ
Mới đây, tờ The Paper (Thượng Hải, Trung Quốc) gây rúng động dư luận khi đăng tải phóng sự điều tra “Đôi dép nhựa nguy hiểm cho trẻ em”. Theo đó, đến 85% mẫu dép lê trẻ em bằng nhựa dẻo có hàm lượng chất hóa dẻo ester phthalate vượt quá tiêu chuẩn cho phép, có mẫu vượt mức đến 805 lần [1a]; [1b]
Phthalate là nhóm chất estrogen ngoại sinh vì chúng một có tác dụng tương tự như hormone nữ estrogen. Trẻ mang những đôi dép nhựa vượt chuẩn phthalate này sẽ bị phơi nhiễm xenoestrogen sẽ bị ảnh hưởng chung đến cả hệ thống sinh dục, giới tính (dậy thì sớm), hen, rối loạn tăng động…,
Bài viết nhằm cung cấp một số thông tin khoa học về estrogen, hóc môn nữ quan trọng bậc nhất trong hệ thống nội tiết sinh dục nữ và những vấn đề liên quan.
II. ESTROGEN VÀ SINH DỤC NỮ
Trong cơ thể con người, tất cả các hormon sinh dục đều được sinh tổng hợp (biosynthesis) từ tiền chất đầu tiên là cholesterol. Về cấu trúc hóa học, các hormon sinh dục đều có nhân chung là nhân pregnane; chúng khác nhau là do các dây nhánh và cầu nối hoá học.
Estrogen là nhóm hóc môn nữ do noãn nang (nang trứng), thể vàng (hoàng thể) và nhau thai chế tiết ra. Estrogen gồm 3 dạng: 17β-estradiol, estron và estriol (E1, E2 và E3). Trong đó 17β-estradiol (E2) được chế tiết nhiều nhất và có tác dụng sinh học mạnh nhất.
III. THUỐC NGỪA THAI
1. Cơ chế tác dụng
Trong cơ thể phụ nữ, hệ nội tiết rất phức tạp liên quan rất nhiều hóc môn như Estrogen, FSH, LH, RF.., thay đổi một hóc môn sẽ kéo theo rối loạn hệ thống. Thuốc ngừa thai, có chứa các estrogen ngoại sinh, khi cho vào cơ thể sẽ làm rối loạn chu kỳ sinh lý của kinh nguyệt, rụng trứng, phóng noãn….nên việc thụ tinh không xảy ra.
2. Những tác dụng phụ
Thuốc ngừa thai có thể làm tăng cân, buồn nôn, mệt ngực, rối loạn kinh nguyệt, còn có những tác dụng phụ cần lưu ý như (1) Ra máu âm đạo chiếm khoảng 50% , hay gặp nhất trong vòng 3 tháng đầu sau khi dùng thuốc. May mắn, tình trạng ra máu thường tự hết trên 90% ; (2) Cục máu đông chiếm tỷ lệ 0.3-1 phần ngàn. Theo Ủy ban Sản phụ khoa Mỹ (ACOG) cục máu đông là một trong những tác dụng phụ hiếm nhưng nghiêm trọng khi dùng thuốc tránh thai; (3) Đau nửa đầu nghiên cứu năm 2014 tại Italia cho thấy có mối liên hệ giữa việc thay đổi nồng độ estrogen với chứng đau nửa đầu; (3) Bệnh lý mắt khô mắt, một số các vấn đề ở mắt khác; (4) Trầm cảm khá nhiều phụ nữ trong gia đình mắc chứng rối loạn tâm trạng, mắc chứng trầm cảm trong thời gian dùng thuốc; (5) Đau khi giao hợp thường do tâm lý giảm ham muốn tình dục, giảm tiết dịch…
IV. XENOESTROGEN
1. Xenoestrogen là gì?
Xenoestrogen, estrogen ngoại lai.(xeno=foreign), estrogen môi trường, là những chất có cấu trúc tương tự, có tác dụng giống như estrogen có trong tự nhiên hay được tổng hợp nên có tác dụng “bắt chước” estrogen trong cơ thể con người.
2. Hai loại xenoestrogen
* Xenoestroge thực vật, phytoestrogen
Là những estrogen ngoại lai có trong thực vật. Tiêu biểu là các xenoestrogen trong đậu nành
* Xenoestrogen tổng hợp
Nhóm xenoestrogen này rất nhiều, bao gồm hóa chất công nghiệp, thuốc trừ sâu, nhựa và dược phẩm: bisphenol A (BPA) và phthalates trong nhựa, atrazine và DDT trong thuốc trừ sâu. Ngoài ra, một số loại dược phẩm, như thuốc tránh thai và liệu pháp thay thế hormone, có chứa estrogen tổng hợp cũng có thể hoạt động như xenoestrogen khi chúng xâm nhập gây ô nhiễm môi trường.
3. Phthalate là xenoestrogen
DEHP xenoestrogen.(xeno=foreign)
Đây là những xenoestrogen tổng hợp có nhân hóa học chung là phthalate. Chúng gồm nhiều chất như: như monobutyl phthalate (MBP), diethylhexyl phthalate (DEHP), diethyl phthalate (DEP), dibutyl phthalate (DBP), diisodecyl phthalate (DIDP), diisononyl phthalate (DINP), benzylbutyl phthalate (BZBP), monomethyl phthalate (MMP)…
Chúng ta khá quen với DEP (diethyl phthalate) trước đây vì được nhiều bác sĩ chuyên khoa Da liễu dùng làm thuốc bôi bệnh ghẻ (scabies); gần đây mọi người dân đều biết và rất lo lắng vì thực phẩm bị phơi nhiễm hóa chất công nghiệp DEHP từ Đài Loan, và mới đây thuốc bột kháng sinh uống quen thuộc Augmentin bị thu hồi không cho lưu hành vì có chứa DIDP và DINP (diisodecyl phthalate và diisononyl phthalate).
4. Tác hại của xenoestrogen
Vì có cấu trúc và tác dụng giống như estrogen, các xenoestrogen.không chỉ ảnh hưởng đến sinh dục nữ (estrogen) mà còn ảnh hưởng chung đến cả hệ thống sinh dục, giới tính chung của cơ thể.
Các xenoestrogen là những chất làm rối loạn nội tiết (endocrine disruptors), cụ thể là làm rối loạn hệ thống hormon giới tính và gây ra dậy thì trước tuổi ở cả bé gái lẫn trai. Ở bé gái, khi cơ thể chưa dậy nhưng bị tác động của một lượng lớn dẫn xuất phthalate, các xenoestrogen ngoại lai này cũng sẽ kích hoạt vùng dưới đồi và tuyến yên tiết ra các hormon hướng dục (gonadotropins) “đánh thức” buồng trứng làm việc và gây ra dậy thì sớm. Biểu hiện của dậy thì sớm ở bé gái thể hiện qua: phát triển vú, sau đó mọc lông nách, lông trên xương mu và xuất hiện kinh nguyệt. Ở trẻ trai, cũng có dậy thì sớm nhưng dấu hiệu thường kín đáo hơn.
Ở phụ nữ, nhiều nghiên cứu khoa học nghiêm túc cho thấy các phthalates làm tăng nguy cơ lạc nội mạc tử cung (endometriosis) cũng như ung thư vú.
Đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này và một số nghiên cứu lại được tiến hành tại chính Đài Loan, nơi các nhà sản xuất “đen” tung ra thị trường chất DEHP nguy hại. Gần đây nhất là công trình nghiên cứu của Chou YY và cộng sự thực hiện tại khoa y Đại học Quốc gia Chen Kung Đài Loan năm 2009. Các tác giả đã nghiên cứu trên 30 bé gái dậy thì sớm đối chứng với 33 bé gái bình thường cho thấy trong nước tiểu bé gái dậy thì sớm chứa lượng MMP cao hơn nhiều so với bé gái bình thường.
Những nghiên cứu trên loài cá cho thấy, các xenoestrogens sẽ làm rối loạn giai đoạn sinh tinh trùng (spermatogenesis), hậu quả là cả số lượng lẫn hoạt động của tinh trùng đều giảm thấp.
V. ĐÔI ĐIỀU BÀN LUẬN
Hiện nay, vì tác hại của các dẫn chất phthalate, Nghị viện châu Âu không cho phép dùng DBP, DEHP có trong đồ chơi trẻ em và cả mỹ phẩm.
Là người tiêu dùng, chúng ta cũng nên:
(1) Tuyệt đối không sử dụng những đồ ăn, thức uống bị các nhà sản xuất dùng DEHP làm phụ gia,
(2) Cẩn thận khi dùng các sản phẩm nhựa, chất dẻo…là những sản phẩm có thể chứa các dẫn chất phthalate;
(3) Không cho thức ăn quá nóng vào tô, chén, bao bì bằng nhựa chất dẻo….nhiệt độ quá nóng các phthalate dễ thôi ra; nên thay bằng vật đựng bằng sứ, thuỷ tinh. Dùng lá chuối hoặc giấy làm bao bì thay vì dùng bao bì bằng nhựa, plastic…
VI. THAM KHẢO
[1a] Phát hiện hàng loạt dép nhựa độc gây dậy thì sớm, dư luận Trung Quốc rúng động
https://khoahoc.tv/phat-hien-hang-loat-dep-nhua-doc-gay-day-thi-som-du-luan-trung-quoc-rung-dong-134806
[1b] Phát hiện hóa chất độc hại trong sản phẩm của SHEIN
https://hanoionline.vn/video/phat-hien-hoa-chat-doc-hai-trong-san-pham-cua-shein-240504.htm
[2] Estrogen, xenoestrogen và liên quan
https://tranbathoaimdphd.wordpress.com/2015/10/09/estrogen-xenoestrogen-thuoc-ngua-thai-va-nhung-lien-luy/
[3] Xenoestrogen
https://en.wikipedia.org/wiki/Xenoestrogen
[4] Xenoestrogens: an Environmental Estrogens
[5] Risks and benefits related to alimentary exposure to xenoestrogens
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6104637/
[6] Biological effects of xenoestrogens and the functional mechanisms via genomic and nongenomic pathways
https://cdnsciencepub.com/doi/10.1139/er-2016-0075
[7] What is a xenoestrogen?
TS.BS Trần Bá Thoại
Uỷ viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM