SĐT: 
I. LỜI MỞ
Theo thống kê của nhiều nước trên thế giới, tỷ lệ Tiền ĐTĐ thường cao gấp 3 đến 4 lần ĐTĐ. Do đó, các chuyên gia ví von “Tiền ĐTĐ là phần chìm của tảng băng bệnh lý”
Nếu không được quản lý, điều trị sớm thì đến 70% trươngf hợp Tiền ĐTĐ sẽ chuyển sang ĐTĐ thật sự. Hơn nữa, các biến chứng tim mạch, thận, mắt..đã xảy ra ngay trong giai đoạn Tiền ĐTĐ này. Vì thế, các chuyên gia lại ví Tiền ĐTĐ là “quả bom nổ chậm” cần phải tháo ngòi sớm.
II. DIỄN TIẾN BỆNH ĐTĐ
Đái tháo đường là bệnh lý do thiếu insulin hoặc do insulin hoạt động không hiệu quả vì bị tình trạng kháng insulin.
Bệnh diễn tiến qua ba giai đoạn: Kháng insulin, Tiền ĐTĐ, ĐTĐ thật sự.
Nếu không được tầm soát và điều chỉnh kịp thời, người Tiền ĐTĐ sẽ tiến triển thành ĐTĐ thật sự vài năm sau đó, trung bình khoảng 5 năm. .
III. TIÊU CHÍ CHẨN ĐOÁN TIỀN ĐTĐ
Khi đường máu cao hơn bình thường, nhưng chưa đủ vào mức ĐTĐ. Theo khuyến cáo của Hội Nội tiết-Đái tháo đường Việt Nam VADE
(1) HbA1c từ 5,7 đến 6,4 %
(2) Rối loạn glucose lúc đói, RLGMĐ ( impaired fasting glucose, IFG), với Đường máu đói Go từ 5,6 – 6,9 mmol/L (100 – 125 mg/dL) và
(3) Rối loạn dung nạp glucose, RLDNG (impaired glucose tolerance, IGT), Đường máu 2 giờ trong nghiệm pháp dung nạp glucose G2 đo trong mức từ 7,8 – 11 mmol/L (140 – 199 mg/dL).
IV. YẾU TỐ NGUY CƠ
(1) Thừa cân, có chỉ số khối cơ thể BMI trên 25,
(2) Từ 45 tuổi trở lên,
(3) Gia đình có người bà con trực hệ bị ĐTD,
(4) Có tiền sử ĐTĐ thai nghén hoặc đã sinh con nặng hơn 4,1 kg,
(5) Có rối loạn lipid máu (LDL > 3.34 mmol/ L, HDL < 0,9 mmol / L hoặc nồng độ TG >1.88 mmol / L,
(6) Tăng huyết áp,
(7) Ít vận động , ngồi máy vi tính, xem tivi nhiêu,
(8) Có hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS),
(9) Có chứng gai đen (Acanthosis Nigricans) và
(10) Người Mỹ gốc Phi, Tây Ban Nha, Ấn Độ, Châu Á Thái Bình Dương.
V. TÌNH HÌNH TIỀN ĐTĐ
1.Trên thế giới
* Theo Liên đoàn ĐTĐ thế giới (IDF), tần suất ĐTĐ thế giới hiện nay là 8.3 %, và Tiền ĐTĐ đến 25% [23]
* Ở Hoa Kỳ, theo thống kê của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) và dữ liệu Medicare liên bang thì đến 1/4 người lớn (57 triệu người) bị Tiền ĐTĐ. Theo thống kê 2005-2006, Tiền ĐTĐ của thanh thiếu niên tại Hoa Kỳ trong độ tuổi từ 12-19 năm, sử dụng các tiêu chuẩn ADA như sau là 16.1% (IFG: 13,1% và IGT : 3,4%).
* Tại Canada, theo thông tin của Thống kê Canada (Statistics Canada) khoảng 6% nam giới và 5% nữ giới người Canada trên 12 tuổi bị ĐTĐ
* Ở Anh, nhiều nghiên cứu đa trung tâm cho thấy:Từ 2003 đến 2011, tỷ lệ bị Tiền ĐTĐ từ tăng từ 11,6% đến 35,3% Nghiên cứu năm 2011, đến 50,6% số người thừa cân (BMI > 25) và trên 40 tuổi bị Tiền ĐTĐ.
* Tại Pháp, theo thống kê của Cơ quan chăm sóc sức khỏe (ANAES), thì ĐTĐ có tỷ lệ là 6.0 % và Tiền ĐTĐ có tỷ lệ đến 20,0% (FPG> 5,5 mmol / L, HbA1c ≥ 6% ).
* Ở Đức, tỷ lệ Tiền ĐTĐ là 9.0 % (7,4 triệu/82 triệu dân).
* Tại Trung Quốc, theo thống kê của JAMA, tỷ lệ ĐTĐ đến 11,2% dân số, và có đến 51% bị Tiền ĐTĐ, cao nhất trên thế giới.
* Ở Ấn Độ, theo kết quả khảo sát trên nhiều đô thị cho thấy: 11,7 % ở Kolkata (Đông Ấn Độ), 6,1% ở Kashmir Valley (Bắc Ấn), 11,6 % ở New Delhi (Bắc Ấn), 9.3 % ở Tây Ấn Độ (Mumbai),13,5% ở Chennai (Nam Ấn Độ), 16,6 % ở Hyderabad (Nam Ấn Độ) và 12,4% ở Bangalore (miền Nam Ấn Độ. Trung bình Ấn Độ có đến 12% dân số bị ĐTĐ, cao nhất thế giới). Tỷ lệ Tiền ĐTĐ cũng đến gần 40% chỉ sau Trung Quốc.
* Thống kê tại các nước Đông Nam Á cho thấy: Singapore tỷ lệ ĐTĐ là 4,6%; Malaixia là 6,1%; tại Campuchia (2005) người trên 25 tuổi mắc bệnh là 11%, và tỷ lệ tiền ĐTĐ ở các nước này thường gấp hơn ba lần ĐTĐ.
2. Tại Việt Nam
* Nghiên cứu 2014 của Viện Nội tiết Trung ương cho thấy tỷ lệ dân số Việt Nam mắc bệnh ĐTĐ là 5,7 % và tiền ĐTĐ là 27%.
VI. CÁC BIẾN CHỨNG CỦA TIỀN ĐTĐ
1 Trên tim mạch
Các bệnh lý mạch máu lớn như mạch vành, đột quỵ và bệnh mạch máu ngoại vi đã khởi phát và tiến triển trong giai đoạn Tiền ĐTĐ [8]
2 Trên tiết niệu
Giai đoạn Tiền ĐTĐ, bệnh nhân đã có nguy cơ tăng protein niệu, khả năng dẫn đến bệnh thận mãn tính [10]
3. Trên võng mạc mắt
Nghiên cứu xác nhận có sự thay đổi thần kinh ở giai đoạn tiền tiểu đường trước khi bị tổn thương vi mạch [9].
VII. DIỄN BIẾN CỦA TIỀN ĐTĐ
VIII. ĐIỀU TRỊ TIỀN ĐTĐ
Trên thế giới, sau khuyến cáo của Hội ĐTĐ Hoa Kỳ ADA 2007, nhiều nước đã xem Tiền ĐTĐ là một bệnh và tích cực điều trị sớm để giảm, chậm chuyển sang ĐTĐ thật sự và tránh các biến chứng.
Ở Việt Nam chúng ta, phải đến 2020 Bộ Y tế mới có Quyết định số 3087/QĐ-BYT ngày 16 tháng 7 năm 2020 ban hành tài liệu chuyên môn “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị tiền đái tháo đường” với mã số chẩn đoán quốc tế (international code of diagnostics ICD11 là R73.0
Theo Hướng dẫn này, một khi Tiền ĐTĐ được xác định theo tiêu chí quốc tế, bệnh nhân sẽ được quản lý và điều trị theo hai hướng
1. Điều chỉnh lối sống (life style)
Mục đích là để giảm cân, tiêu hao năng lượng thừa và giảm nguy cơ phát triển từ Tiền ĐTĐ thành ĐTĐ thật sự.
A* Chế độ ăn uống lành mạnh
* Thành phần thức ăn nên tuân theo tỷ lệ: 15% chất đạm, 35% chất béo, 50% chất đường bột (starchy carbohydrate).
* Cần ăn đủ lượng đường bột (tinh bột) cần thiết để đảm bảo đủ năng lượng. Thức ăn đường bột trong ngày nên chia nhỏ vào 3 bữa ăn; nếu cảm thấy đói giữa 2 bữa ăn chính, có thể dùng thêm 1 bữa ăn nhẹ. Nên thay đổi thức ăn nhóm đường bột bằng cách dùng xen kẽ các loại bột củ rễ, ngũ cốc.
* Ngưng (cấm) toàn bộ các thức ăn, thức uống có đường ngọt (sugary carbohydrate) là loại đường hấp thu nhanh vào máu.
* Giảm đến mức tối thiểu lượng thức ăn chứa nhiều chất béo như: các loại thịt nguội làm từ thịt heo, thịt mỡ, phó mát, dầu, khoai tây chiên..
* Nên ăn cá 2-3 lần trong tuần vì cá đạm nhiều nhưng chất béo lại ít.
* Hạn chế tối đa uống rượu, bia.
* Ăn thêm các thức ăn có các chất xơ như rau, củ, trái cây không ngọt…
B. Hoạt động thể lực thích hợp
Đái tháo đường đồng nghĩa với dư thừa năng lượng, thừa ăn. Cho nên cần tích cực hoạt động thể lực để giúp cơ thể tiêu hao năng lượng thừa, giúp cơ thể tiêu thụ đường dễ dàng hơn, nâng cao sức khỏe của toàn cơ thể, luyện tập thể lực cũng làm cải thiện tinh thần kinh, hoạt bát, nhanh nhẹn, sảng khoái và cuối cùng luyện tập thể lực cũng sẽ làm tăng sức đề kháng, khả năng chống đỡ bệnh tật.
Nguyên tắc luyện tập thể lực là: Luyện tập phải dần dần và thích hợp, Phải đề phòng hạ đường máu khi tập thể lực, Không ráng tập quá sức hoặc tập thể lực khi đang có bệnh cấp tính, khi chưa kiểm soát đường máu ổn định…
Cần lưu ý là mỗi bệnh nhân sẽ có một chế độ tập luyện khác nhau chứ không rập khuôn đồng nhất được. Tập luyện thân thể không nhất thiết phải quá nặng nhọc và quá mất thời gian mà cần duy trì ổn định có thời khóa biểu hợp lý cho công việc và tuổi tác.
Mô hình luyện tập thể lực lý tưởng
– Giảm xem ti vi, giảm chơi trên máy vi tính, nghỉ trưa dưới 30 phút mỗi ngày.
– Hằng ngày nên: Đi bộ, đi dạo thời gian và khoảng cách tăng dần. Lên xuống cầu thang vài lần.Trồng cây cảnh, làm vườn….
– Hằng tuần cần vài lần: Chạy tại chổ; chạy nhẹ. Đi dạo bằng xe đạp. Nhảy, đánh bóng bàn, đánh bóng rổ…
2. Điều trị thuốc
Người Tiền ĐTĐ, đặc biệt khi có thêm các yếu tố nguy cơ như béo phì, rối loạn lipid máu, tăng huyết áp, gan nhiễm mỡ hay hội chứng buồng trứng đa nang thì nên dùng thuốc metformin.
Dĩ nhiên, người bệnh cũng cần dung thêm các thuốc khác để kiểm soát rối loạn lipid máu, tăng huyết áp cao nếu có đi kèm.
IX. BÀN VÀ KẾT LUẬN
Tiền ĐTĐ có tiến triển thành ĐTĐ thật sự phụ thuộc vào một số yếu tố như di truyền, lối sống, và tiếp cận điều trị. Trừ yếu tố di truyền, còn lại chúng ta có thể cải tạo, điều chỉnh được. Do đó, quản lý, điều chỉnh tốt đa số trường hợp Tiền ĐTĐ đề có thể trở lại bình thường hoặc kéo dài rất lâu mới tiến triển thành ĐTĐ.
Dù khá muộn so với thế giới, nhưng rồi ngành y tế Việt Nam cũng đã nhận ra mối nguy của “quà bom nổ chậm” Tiền ĐTĐ và có những quyết sách thích hợp.
X. THAM KHẢO
[1]. Prevalence and Treatment of Diabetes in China, 2013-2018
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34962526/
[2]. 47% in China Likely Have Prediabetes Or Diabetes
https://www.medpagetoday.com/endocrinology/diabetes/66288
[3]. Prediabetes mellitus in India
[4]. One in three adults in England ‘has prediabetes’
https://www.nicswell.co.uk/health-news/one-in-three-adults-in-england-has-prediabetes
[5]. Prediabetes and type 2 diabetes mellitus in Canada
http://www.cfp.ca/content/58/3/280.full
[6]. Prediabetes: To Treat or Not To Treat?
http://www.wvoma.org/resources/PreDiabetes.pdf
[7]. Association between prediabetes and risk of all cause mortality and cardiovascular disease: updated meta-analysis
https://www.bmj.com/content/370/bmj.m2297
[8]. Prediabetes and Cardiovascular Disease: Pathophysiology and Interventions for Prevention and Risk Reduction.
https://europepmc.org/article/med/29407055
[9]. Retinal Nerve and Vascular Changes in Prediabetes
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmed.2022.777646/full
[10]. Prediabetes linked to early kidney damage
https://www.medicalnewstoday.com/articles/304528
https://thewaitingroom.karger.com/knowledge-transfer/prediabetes-proteinuria-and-kidney-health/
[11] Prediabetes
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/prediabetes/symptoms-causes/syc-20355278
[12] The Surprising Truth About Prediabetes
https://www.cdc.gov/diabetes/library/features/truth-about-prediabetes.html
[13] Prediabetes Treatments and Tips: Medications, Lifestyle Changes, and Blood Testing
https://www.goodrx.com/conditions/prediabetes/diagnosed-with-prediabetes-now-what
[14] Prediabetes: A Window of Opportunity for Prevention
[15] How To Reverse Prediabetes
https://www.healthcentral.com/condition/type-2-diabetes/how-can-you-reverse-prediabetes
[16] Prediabetes – Your Chance to Prevent Type 2 Diabetes
https://www.cdc.gov/diabetes/basics/prediabetes.html
[17] Metformin Should Not Be Used to Treat Prediabetes
[18] Metformin for Prediabetes: is it safe to use ?
https://khealth.com/learn/medication/metformin-for-prediabetes/
[19] Metformin for Prediabetes: The Pros & Cons
https://diabetesstrong.com/metformin-for-prediabetes/
[20] Should Adults with Prediabetes Be Prescribed Metformin to Prevent Diabetes Mellitus? No: Evidence Does Not Show Improvements in Patient-Oriented Outcomes
https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2019/0801/p136.html
[21] Dr. Ralph Defronzo Part 4, Treating Prediabetes
https://www.diabetesincontrol.com/dr-ralph-defronzo-part-4-treating-prediabetes/
[22] Off-Label Metformin in Patients with Prediabetes is Associated with Improved Cardiovascular Outcomes
https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/circ.144.suppl_1.9819
TS.BS Trần Bá Thoại
BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM
.