SĐT: 
I. LỜI MỞ
Có lẽ trà xanh là thức uống phổ thông được sử dụng rất nhiều trên toàn thế giới, chỉ đứng sau nước lọc. Và cũng từ lâu, y học phương Đông lẫn Nam y đã khuyên dùng trà xanh vì rất nhiều lợi ích sức khỏe của nó.
Giờ đây, khá nhiều nghiên cứu khoa học cho thấy, trà xanh giúp cải thiện sức khỏe thể chất lẫn tinh thần của con người, từ việc bổ sung nước, chống mệt mỏi, tạo cảm giác thoải mái, giảm lượng mỡ, đường trong máu, sức khỏe tim mạch, não bộ….đến cả ngăn ngừa một số bệnh ung thư.
II. SƠ LƯỢC VỀ TRÀ
Nước trà là thức uống quen thuộc được chiết trích từ lá, ngọn và chồi các cây họ trà xanh camellia sinensis, cây trà, cây bụi trà, cây tràm trà…
Tùy theo cách thu hoạch, chế biến và bảo quản, chúng ta có khá nhiều loại trà khác nhau. Trên thị trường thường có 6 loại trà cơ bản là:
* Trà xanh (green tea) lá trà được hấp hoặc sao ngay sau khi hái để ngăn quá trình oxy hóa. Vì thế trà giữ được màu xanh và nhiều hoạt chất.
* Trà trắng (white tea) làm từ búp non, ít chế biến, gần như không oxy hóa. Vì thế, trà có vị nhẹ, hương thanh, chứa nhiều chất chống oxy hóa.
* Trà vàng (yellow tea) ít gặp hơn, quy trình gần giống trà xanh nhưng có thêm bước “ủ vàng” nhẹ.
* Trà ô long (oolong tea / wulong tea) được bán oxy hóa (khoảng 10–70%). Trà kết hợp hương của trà xanh và vị đậm của trà đen.
* Trà đen (black tea / hồng trà) được oxy hóa hoàn toàn, lá trà có màu nâu đỏ đậm. Trà có vị mạnh, thường dùng với sữa, đường.
* Trà Phổ Nhĩ (Pu-erh / dark tea) trà lên men, ủ lâu năm. Có hai loại: sống (sheng) và chín (shu). Trà có vị đất, mộc, càng để lâu càng thơm.
Ngoài ra, trong đời sống hằng ngày còn có:
* Trà thảo mộc, trà thuốc (herbal tea): không phải làm từ cây trà, mà từ hoa, lá, rễ khác như hoa cúc, atisô, gừng….
* Trà hương (flavored tea): trà xanh/đen ướp các hương hoa như hồng, sen, nhài, lài, bergamot….
Nhưng trong tất cả loại trà hiện có, nhờ chế biến tối thiểu, trà xanh vẫn giữ được nhiều polyphenol, đây là phân tử được cho là có nhiều lợi ích sức khỏe cho con người..
II. HOẠT CHẤT SINH HỌC
Trà xanh có rất nhiều hoạt chất sinh học có lợi cho sức khỏe. Các hoạt chất này nằm trong 5 nhóm chính gồm:
1. Các Polyphenol (chủ yếu là Catechin) chiếm 30–40% chất khô trong lá trà xanh.
– EGCG (Epigallocatechin-3-gallate) nổi bật nhất, có tác dụng chống oxy hóa mạnh, hỗ trợ tim mạch, chống ung thư, kháng viêm.
– ECG, EGC, EC → các catechin khác, cùng với EGCG tạo nên tác dụng sinh học tổng hợp.
2. Các Alkaloid
– Caffeine (2–4%) → giúp tỉnh táo, tăng tập trung, kích thích thần kinh trung ương.
– Theobromine, Theophylline → giãn phế quản nhẹ, lợi tiểu, hỗ trợ tuần hoàn.
– L-theanine acid amin đặc trưng của trà, giúp thư giãn, giảm căng thẳng, tăng sóng não alpha, điều hòa tác dụng kích thích của caffeine.
3. Vitamin và khoáng chất
– Vitamin: C, B2, B3, B6, E, K.
– Khoáng: Kali, Mangan, Fluor, Kẽm, Magie…
4. Saponin và Flavonoid khác
Có tác dụng kháng khuẩn, kháng viêm, điều hòa miễn dịch.
5. Tinh dầu (hàm lượng thấp)
Tạo hương vị đặc trưng, có một số hoạt tính sinh học nhẹ.
III. NHỮNG LỢI ÍCH SỨC KHỎE
Nhờ sự kết hợp giữa catechin (đặc biệt EGCG) + caffeine + theanine tạo nên giá trị sinh học đặc biệt của trà xanh: chống oxy hóa, bảo vệ tim mạch, hỗ trợ chuyển hóa, chống viêm và an thần nhẹ.
1. Tạo cảm giác thoải mái, tỉnh
Caffeine và các hợp chất hoạt tính sinh học khác trong trà xanh có thể giúp con người hoạt động mà không cảm thấy mệt mỏi. Trà xanh có chứa acid amin, L-theanine, mang lại sự tập trung bình tĩnh và có tác dụng kết hợp với caffeine trong trà xanh để tạo ra sự giải phóng chậm mà không gây ra hiện tượng hồi hộp, tăng nhịp tim mà người ta có thể gặp phải caffeine có trong cà phê tác dụng.
2.Tốt cho tim mạch
Các catechins polyphenolic có trong trà xanh đã được chứng minh là có tác dụng cải thiện mức cholesterol toàn phần và cholesterol LDL có hại, đây là hai yếu tố nguy cơ chính gây ra bệnh tim.
Trong một nghiên cứu mang tính bước ngoặt dựa trên dân số được báo cáo trên Tạp chí Y khoa Hoa Kỳ JAMA với hơn 40.000 người Nhật trưởng thành được theo dõi trong hơn 11 năm, kết quả cho thấy uống hơn 5 tách trà xanh mỗi ngày giúp giảm 26% nguy cơ tử vong do đau tim hoặc đột quỵ so với những đối tượng cho biết uống ít hơn 1 cốc trà xanh mỗi ngày.
Một nghiên cứu khác được công bố trên Tạp chí Tim mạch dự phòng châu Âu cho thấy uống trà xanh 3 lần trở lên mỗi tuần có thể cải thiện đáng kể sức khỏe tổng thể của tim.
3. Ngăn ngừa đái tháo đường type 2
Nhiều nghiên cứu cho thấy, trà xanh giúp giảm đường máu đói và nguy cơ phát triển bệnh đái tháo đường type 2 ở cả hai giới, trưởng thành.
Trà xanh cũng được chứng minh là giúp tăng độ nhạy insulin, do đó insulin mà tuyến tụy sản xuất có thể duy trì lượng đường trong máu bình thường hiệu quả hơn.
Trà xanh cũng giúp bảo vệ các tế bào beta sản xuất insulin và flavonoid trong trà có thể giúp loại bỏ các gốc tự do có hại và giảm viêm.
4. Tốt cho sức khỏe não bộ
Muốn giữ cho bộ não luôn nhạy bén khi về già, các chuyên gia đều khuyên hãy cân nhắc việc bổ sung trà xanh vào chế độ ăn uống của mình.
Trong một thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên, mù đôi, công bố trên Tạp chí Thực phẩm và Thuốc Hoa Kỳ, những người tham gia uống trà xanh hoặc bổ sung L-theanine chiết xuất từ lá trà đã cải thiện được tình trạng suy giảm nhận thức.
Trong thử nghiệm về khả năng chú ý và mức độ tỉnh táo tự báo cáo, trí nhớ được cải thiện sau khi uống trà so với giả dược.
Theo một nghiên cứu khác, trà xanh đã được chứng minh là cải thiện trí nhớ và chức năng điều hành ở người cao tuổi và cũng được phát hiện là giúp giảm stress oxy hóa.
5. Giúp giảm cân, đốt cháy mỡ thừa
Trà xanh đã được chứng minh là có tác dụng tăng cường trao đổi chất và tăng khả năng đốt cháy mỡ thừa. Do đó, người đang cố gắng giảm cân, có thể cân nhắc bổ sung trà xanh vào chế độ ăn uống của mình. Các chuyên gia khi nói đến liệu pháp thiên nhiên để giảm cân, trà xanh là một gợi ý phổ biến.
Cần lưu ý, hiệu quả giảm cân có thể khác nhau, và việc chỉ uống trà xanh không thể bù đắp cho lối sống ít vận động hoặc chế độ ăn quá nhiều calo năng lượng.
6. Giảm nguy cơ một số loại ung thư
Một trong những lợi ích được ghi nhận nhiều nhất của trà xanh là đặc tính chống ung thư. Hơn 5.000 nghiên cứu đã được công bố về trà xanh và bệnh ung thư, bao gồm các thử nghiệm lâm sàng ở người, nghiên cứu dựa trên dân số và phân tích trong phòng thí nghiệm.
Theo Katherine Brooking, chuyên gia dinh dưỡng tại New York, một số nghiên cứu dựa trên dân số cho thấy rằng cả trà xanh và trà đen đều giúp bảo vệ tế bào khỏe mạnh khỏi nguy cơ gây ung thư.
Một số nghiên cứu lâm sàng sơ bộ cho thấy rằng polyphenol trong trà – đặc biệt là epigallocatechin gallate (EGCG) đóng một vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa ung thư.
7. Uống trà xanh giúp ích cho sức khỏe làn da
Theo một nghiên cứu năm 2023, các nhà nghiên cứu Hoa Kỳ phát hiện ra rằng polyphenol trong trà xanh có thể giúp bảo vệ làn da chống lại tia UVB do ánh sáng gây ra.
Một báo cáo năm 2012 cũng cho thấy trà xanh có tác dụng giúp trị mụn trứng cá, bệnh Rosacea và các biến chứng khác liên quan đến da.
8. Giảm hôi miệng
Bản thân trà đã có mùi thơm nhẹ, dễ chịu, đặc biệt với trà hoa vàng hay khi được ướp tẩm các loại hoa như nhài, hồng, sen, khiến việc uống nước trà cũng làm thơm miệng, hơi thở.
Hơn nữa, trà xanh có chứa các catechin. Các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm đã chứng minh rằng những hợp chất này có khả năng làm giảm sự phát triển của vi khuẩn và có thể làm giảm nguy cơ nhiễm trùng.
IV. NHỮNG RỦI RO HIẾM GẶP
Mặc dù thấp hơn nhiều so với trà đen hoặc cà phê, nhưng trà xanh cũng có một số rủi ro liên quan đến hàm lượng caffeine, đặc biệt đối với những người nhạy cảm, bao gồm:
* Tăng nguy cơ chảy máu. Do đó, cần tránh trà xanh cho người bị rối loạn chảy máu
* Tăng lo âu
* Nhịp tim không đều
* Hội chứng ruột kích thích
* Tương tác với một số thuốc
* Tăng huyết áp
V. NHỮNG LƯU Ý
* Trong các loại trà trên thị trường, chỉ trà xanh nhờ được chế biến tối thiểu, nên vẫn giữ trọn được các hoạt chất như polyphenol, flavonoid…có tác dụng lợ cho sức khỏe..
* Nhiều chuyên gia, nghiên cứu khoa học chỉ cho thấy, pha thêm sữa, đường, mật ong… có thể làm mất tác dụng có lợi của trà xanh.
* Cũng như cà phê, nên hạn chế uống vào buổi chiều và tối.
* Một số thức uống có tên trà, như trà sữa, trà thảo mộc…không có những hoạt chất trong trà xanh chính hiệu.
VI. THAM KHẢO
[Video 1] Trà xanh: ‘Vũ khí’ tự nhiên giúp giảm cân, phòng cả chục bệnh nguy hiểm | SKĐS
[Video 2] Điều gì xảy ra khi bạn uống trà xanh mỗi ngày?
[Video 3] Bạn đã thực sự biết cách uống trà xanh chưa?
[Video 4] Căng Thẳng, Mệt Mỏi Hãy Uống 5 Loại Trà Thảo Mộc Này
[Video 5] Trà thảo dược dùng thế nào tốt cho sức khỏe? | VTC16
[1] Hoạt chất sinh học trong trà xanh
https://chatgpt.com/c/68b596f7-b66c-832c-992d-d4468b785699
[2] Benefits of Drinking Tea
https://www.sujaorganic.com/blogs/nutrition/benefits-of-drinking-tea?srsltid=AfmBOopiTlznY6aQgoU36kEk8_34I0uJXQMLM5H9C0isRbsYqt50LCMq
[3] Health Benefits Of Green Tea
https://mindfulclinic.ca/health-benefits-of-green-tea/
[4] 10 Potential Health Benefits of Green Tea Backed by Science
https://www.everydayhealth.com/diet-and-nutrition-pictures/life-sustaining-reasons-to-drink-green-tea.aspx
[5] 8 lợi ích sức khỏe tuyệt vời khi uống trà xanh mỗi ngày
https://suckhoedoisong.vn/8-loi-ich-suc-khoe-tuyet-voi-khi-uong-tra-xanh-moi-ngay-169240221144742993.htm
[6] Các loại trà thuốc trị bệnh thường gặp
https://suckhoedoisong.vn/9-loai-tra-thuoc-tri-benh-thuong-gap-169250830180211889.htm
TS.BS Trần Bá Thoại
Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM