SĐT: 
I. LỜI MỞ
Nước chanh là một thức uống quá quen thuộc, được nhiều người ưa thích vì tính đơn giản, tiện lợi và chứa nhiều chất dinh dưỡng như protein, glucid, canxi, kali… Với thành phần dinh dưỡng tốt, uống chanh có thể có nhiều lợi ích cho sức khỏe như tăng sức miễn dịch, giảm nguy cơ bị các bệnh tim mạch, sỏi thận, giúp đẹp da, ngăn ngừa một số ung thư…
Gần đây, mạng xã hội chia sẻ quá nhiều lợi ích của việc uống nước cốt chanh tươi với quá nhiều công dụng như thanh lọc cơ thể, tăng đề kháng, ngừa ung thư….thậm chí còn khuyên vắt chanh vào mắt, tai… để hết viêm, mắt sáng, tai thính .
Bài viết đưa lại những thông tin khoa học về loại nước uống này.
II, THÀNH PHẦN DINH DƯỠNG
Theo Bộ Nông nghiệp Hoa Ký USDA, thành phần dinh dưỡng của 100 g phần ăn được (nước cốt chanh tươi) như sau:
Năng lượng: ~29 kcal; Nước: ~89 g; Carbohydrate: 9.3 g; Đường: 2.5 g; Chất xơ: 2.8 g (chủ yếu là pectin); Protein: 1.1 g; Chất béo: 0.3 g; Vitamin C: 53 mg (gần 90% nhu cầu khuyến nghị/ngày); Vitamin B1 (Thiamin): 0.04 mg; Vitamin B2 (Riboflavin): 0.02 mg; Vitamin B3 (Niacin): 0.1 mg; Vitamin B5 (Pantothenic acid): 0.19 mg; Vitamin B6: 0.08 mg, Folate (B9): 11 µg; Vitamin A: 22 IU (thấp); Vitamin E: 0.15 mg; Kali (K): 138 mg; Canxi (Ca): 26 mg; Magie (Mg): 8 mg; Photpho (P): 16 mg; Sắt (Fe): 0.6 mg; Kẽm (Zn): 0.06 mg; Đồng (Cu): 0.04 mg; Mangan (Mn): 0.03 mg.
Hợp chất sinh học đặc trưng: Axit citric (~5–7%): tạo vị chua, hỗ trợ tiêu hóa và ngăn sỏi thận; Flavonoid (hesperidin, diosmin, eriocitrin, naringenin): chất chống oxy hóa, kháng viêm; Tinh dầu vỏ chanh (limonene, linalool, citral): kháng khuẩn, tạo mùi thơm.
III. NHỮNG LỢI ÍCH SỨC KHỎE
1. Bù nước và điện giải
Uống đủ nước là nguyên tắc quan trọng để duy trì sức khỏe tổng thể và ngăn ngừa mất nước xảy ra, đặc biệt là trong mùa nóng. Mất nước có thể dẫn đến mệt mỏi; khô môi, khô da; đau đầu; tim đập nhanh; táo bón;…
Do không phải ai cũng thích uống nước lọc nên thêm một chút nước cốt chanh hoặc vài lát chanh sẽ giúp việc uống nước nhiều hơn và thúc đẩy quá trình hydrat hóa hiệu quả. Bên cạnh đó, uống đủ nước còn giúp bạn duy trì cân nặng, các khớp được bôi trơn, thúc đẩy quá trình đào thải của cơ thể thông qua hệ bài tiết cũng như duy trì thân nhiệt ổn định.
2. Nước chanh giàu vitamin C
- Giúp cơ thể chữa lành: Cơ thể chúng ta cần vitamin C để tạo ra collagen, một loại protein quan trọng là một phần của mô liên kết mà cơ thể cần để chữa lành vết thương.
- Hỗ trợ hệ thống miễn dịch: Vitamin C có thể giúp giảm các triệu chứng cảm lạnh và chống lại virus, vi khuẩn gây bệnh.
- Cải thiện hấp thụ sắt: Sắt cần thiết cho các tế bào trong cơ thể tồn tại và phát triển. Nước chanh có thể giúp cơ thể tăng cường hấp thụ sắt, đặc biệt là đối với các vận động viên và những người bị thiếu máu.
3. Hỗ trợ giảm cân
Vì nước chanh rất ngon và ít calo, nên nó là một sự thay thế tuyệt vời cho các thức uống kém lành mạnh như nước ngọt, trà đá và nước trái cây. Uống nước chanh thay cho những đồ uống có đường có thể giúp bạn hạn chế lượng calo nạp vào và có khả năng hỗ trợ giảm cân lành mạnh.
Theo Healthline, các đồ uống có đường như nước giải khát, đồ uống thể thao, nước tăng lực,… nếu uống thường xuyên có thể làm tăng nguy cơ mắc một số tình trạng sức khỏe như tăng cân, béo phì, bệnh tiểu đường type 2, bệnh tim, bệnh thận, bệnh gan, sâu răng, bệnh gout,…
Một nghiên cứu năm 2012 công bố trên Tạp chí Dinh dưỡng Lâm sàng Hoa Kỳ cho thấy, đối với tình trạng thừa cân hoặc béo phì ở người lớn, thay thế đồ uống có hàm lượng calo cao bằng nước hoặc đồ uống không có calo giúp giảm cân trung bình từ 2- 2,5% sau 6 tháng.
4. Ngăn ngừa sỏi thận
Axit citric trong nước chanh cũng có thể giúp ngăn ngừa sự phát triển của sỏi thận. Citrate, một loại muối, trong axit hỗ trợ cơ chế ngăn ngừa sỏi thận bằng cách liên kết với canxi trong nước tiểu.
Theo một nghiên cứu năm 2014 được công bố bởi Trường Đại học Y Case Western Reserve, Cleveland, Ohio, Hoa Kỳ, tiêu thụ tương đương 4 quả chanh mỗi ngày pha với 2 lít nước được phát hiện làm tăng đáng kể lượng citrate trong nước tiểu.
Nồng độ citrate cao có thể ngăn ngừa sự hình thành sỏi thận hoặc làm chậm lại sự phát triển của sỏi thận. Tổ chức Thận Quốc gia Hoa Kỳ khuyến cáo uống nước chanh loãng là một trong những cách để ngăn ngừa sỏi thận hiệu quả.
5. Hỗ trợ tiêu hóa
Nước chanh thúc đẩy và cải thiện tiêu hóa thuận lợi hơn. Theo Healthline, trong một nghiên cứu năm 2022 phát hiện ra rằng axit citric có trong chanh giúp tăng tiết axit dạ dày có tác dụng giúp cơ thể phân hủy và tiêu hóa thức ăn cũng như thúc đẩy nhu động ruột giúp thức ăn di chuyển thuận lợi hơn. Kali trong nước chanh cũng góp phần giảm đầy hơi do chế độ ăn nhiều natri gây ra.
6. Cải thiện hệ tim mạch, nội tiết chuyển hóa
Theo Medical News Today, chất chống oxy hóa và flavonoid trong chanh còn giúp cải thiện sức khỏe tim mạch và quá trình trao đổi chất như dung nạp glucose, độ nhạy insulin và chuyển hóa chất béo. Vitamin B trong chanh có thể hỗ trợ sản xuất năng lượng cho bạn. Bên cạnh đó, tiêu thụ các thực phẩm giàu vitamin C như chanh, khoai tây, ớt chuông, dâu tây,… cũng liên quan tới khả năng giảm nếp nhăn và giúp làn da sáng mịn hơn.
7. Nước chanh làm thơm hơi thở
Axit citric trong nước chanh cũng có thể tiêu diệt vi khuẩn gây hôi miệng. Tuy nhiên, quá nhiều axit citric có thể làm cho hơi thở của bạn tồi tệ hơn bằng cách gây ra chứng rối loạn trào ngược dạ dày – thực quản. Trào ngược dạ dày – thực quản có thể khiến axit trong dạ dày trào lên qua thực quản và vào miệng, khiến hơi thở có mùi.
IV. NHỮNG HIỂU LẦM TAI HẠI
1- Nước chanh giúp đốt cháy chất béo
Nhiều quan niệm cho rằng tác dụng giảm cân của nước chanh là nhờ hàm lượng pectin dồi dào – một dạng chất xơ giúp no lâu hơn và hạn chế lượng calo nạp vào. Nhưng thực tế, nước chanh về cơ bản là nước cốt chanh được pha rất loãng và chỉ còn lại một lượng chất xơ cực nhỏ (<1 g) và hiện tại chưa có bằng chứng nào cho thấy uống nước chanh giúp đốt cháy chất béo nhanh hơn so với nước lọc.
2- Nước chanh giúp làm sạch, giải độc cơ thể
Chế độ ăn uống thải độc với nước chanh từng gây sốt trên mạng xã hội trong một thời gian nhưng theo các chuyên gia thì hầu hết các tuyên bố về thực phẩm và các đồ uống có thể làm sạch hay giải độc cơ thể đều không có cơ sở khoa học cho tới thời điểm hiện tại.
Cơ thể con người đã được trang bị các cơ quan như gan và thận hoạt động hiệu quả để loại bỏ độc tố. Nước chanh có thể hỗ trợ những quá trình tự nhiên này, nhưng không chính xác khi nói rằng nước chanh có khả năng detox cơ thể trong việc loại bỏ độc tố một cách đơn lẻ.
3- Nước chanh giúp kiềm hóa cơ thể
Nhiều ý kiến cho rằng, uống một thức uống giàu tính axit như nước chanh sẽ giúp thay đổi độ pH trong máu. Thực tế là những gì mà bạn ăn hoặc uống không thể ảnh hưởng tới độ axit trong máu hoặc tế bào trong cơ thể bạn mà chỉ có thể thay đổi độ pH trong nước tiểu mà thôi.
Điều quan trọng cần lưu ý là cái gọi là “chế độ ăn kiêng kiềm hóa” có thể tốt cho sức khỏe chỉ vì nó nhấn mạnh vào thực phẩm nguyên chất giàu chất dinh dưỡng chứ không phải vì nó làm thay đổi độ axit trong máu của bạn.
4- Nước chanh chống ung thư
Theo Medical News Today, quan niệm này hoàn toàn sai lầm. Một chế độ ăn uống cân bằng bao gồm nước chanh tự nhiên và các loại trái cây, rau củ tươi có thể giúp giảm rủi ro mắc ung thư nhưng không có nghiên cứu nào cho thấy uống nước chanh, thậm chí là uống nước cốt chanh sẽ giúp điều trị bệnh ung thư và ngăn chặn tế bào ung thư di căn.
5- Uống nước chanh buổi sáng khi bụng đói sẽ tốt hơn
Nhiều ý kiến rằng uống nước chanh vào buổi sáng khi bụng đói sẽ giúp giảm cân và tốt hơn cho sức khỏe. Dù uống nước chanh vào buổi sáng có thể giúp bổ sung vitamin và khoáng chất giúp giảm mệt mỏi và khởi động quá trình trao đổi chất nhưng không phải cứ uống nước chanh vào buổi sáng là tốt, đặc biệt là với những người có hệ tiêu hóa nhạy cảm. Uống nước chanh khi bụng đói có thể bị kích ứng dạ dày, gây ra ợ chua và trào ngược axit khiến các cơn đau thêm tệ hơn.
6- Uống nước chanh ấm sẽ tốt hơn nước chanh lạnh
Không có quy tắc nào về việc uống nước chanh ấm hay nước chanh lạnh sẽ tốt hơn. Tùy vào sở thích và tình trạng sức khỏe mà có thể chọn nhiệt độ pha nước chanh phù hợp.
V. ĐÔI ĐIỀU BÀN LUẬN
Vắt chanh vào các món ăn hoặc pha nước uống thông thường là các lợi ích quen thuộc của chanh. Ngoài ra, vỏ chanh bào nhỏ có thể được dùng trong các món bánh, kem…, cũng rất tốt. Tuy nhiên, không có bằng chứng khoa học rõ ràng về việc nước cốt chanh giúp cơ thể thanh lọc, cũng như chanh là thuốc trị bách bệnh theo như đồn đại.
Theo Healthline, tác dụng của nước cốt chanh cũng còn tùy cơ địa từng người, rồi tùy tuổi tác, tình trạng sức khỏe… Một số người còn có thể dị ứng với các loại quả họ cam chanh, đặc biệt khi dùng nhiều. Một số người cũng có thể bị kích ứng đường tiêu hóa khi ăn/ uống nước cốt chanh, dẫn đến việc buồn nôn hoặc nôn, khó nuốt… Do đó, tốt nhất là khi uống chanh thì pha loãng với nước ấm để tránh những hậu quả không mong muốn và nên uống ở mức vừa phải, không nên uống 5 – 10 quả chanh/ngày.
Việc vắt chanh vào mắt, vào tai để chữa viêm, chắp, giúp mắt tinh, tai thính hơn… thì hoàn toàn không có cơ sở khoa học. Nước cốt chanh có tính axit rất cao,pH khoảng 2,25, trong khi mắt người có độ pH 7,4, theo trang LiveStrong. Cho nên vắt nước cốt chanh vào mắt – kể cả khi đã pha loãng – sẽ khiến mắt rất đau, xót, có nguy cơ bị “bỏng axit”, gây tổn thương giác mạc, viêm nhiễm nặng hơn…
Ngay chuyện xoa nước cốt chanh trực tiếp lên da, theo WebMD cũng có thể rất nguy hiểm, vì khiến da nhạy cảm với ánh nắng, gây kích ứng, viêm da. Cho nên việc cho nước cốt chanh nguyên chất vào tai, mũi lại càng không nên.
Tóm lại, chanh là loại quả giàu vitamin C và các chất chống oxy hóa, việc ăn/ uống có thể giúp tăng sức miễn dịch và giảm nguy cơ bị một số bệnh. Tuy nhiên, cần ăn/ uống ở mức độ vừa phải, chỉ theo những cách thông thường (vắt chanh vào các món ăn, pha nước uống…) và nên theo dõi các “phản hồi” của cơ thể.
VI. THAM KHẢO
[Video 1 ] Giáo sư Di truyền học Harvard: Chuyện Gì Sẽ Xảy Ra Nếu Bạn Uống Nước Chanh Suốt 30 Ngày? – YouTube
[Video 2] “Thải độc bằng nước cốt chanh, chữa bách bệnh” có thật sự hiệu quả?
[Video 3] Uống Nước Chanh Vào Buổi Sáng Lúc Bụng Đói: Lợi Và Hại ?
[Video 4] Nguy hại từ trào lưu uống nước chanh liều cao
https://www.youtube.com/watch?v=oRMooZOuIMY
[1] Thành phần dinh dưỡng của chanh
https://chatgpt.com/c/68a55cb1-cffc-8320-9491-2994b0db4789
[2] Uống nước chanh đủ và đúng cách sẽ nhận được 4 lợi ích sức khỏe
https://suckhoedoisong.vn/uong-nuoc-chanh-du-va-dung-cach-se-nhan-duoc-4-loi-ich-suc-khoe-16922041815194146.htm
[3] Những hiểu lầm về tác dụng của nước chanh đối với sức khỏe
https://phunuvietnam.vn/6-hieu-lam-ve-tac-dung-cua-nuoc-chanh-doi-voi-suc-khoe-20240506120810554.htm
[4] Rất nhiều người đang uống nước chanh sai cách
https://kinhtedothi.vn/rat-nhieu-nguoi-dang-uong-nuoc-chanh-sai-cach
[5] Trào lưu uống nước cốt chanh và vắt chanh vào mắt có thể gây hậu quả thế nào?
https://hoahoctro.tienphong.vn/trao-luu-uong-nuoc-cot-chanh-va-vat-chanh-vao-mat-co-the-gay-hau-qua-the-nao-post1736977.tpo
TS.BS Trần Bá Thoại
Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM