SĐT: 
Tết Đoan Ngọ, mùng 5 tháng 5 Âm lịch, người Việt Nam chúng ta còn gọi là Tết Giết sâu bọ, vì thời gian này tiết trời nóng nhất trong năm, các loại côn trùng và mầm bệnh sinh sôi nảy nở, gây hại cho mùa màng nên sau cúng sẽ “cấp” cho cơ thể thức ăn món uống tốt, bảo vệ sức khỏe.
Không chỉ Việt Nam, người dân các nước Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản cũng ăn mừng Tết Đoan ngọ, tuy nhiên câu chuyện về nguồn gốc, ý nghĩa cũng như cách thức tổ chức ở mỗi nơi mỗi khác.
Ngay ở Việt Nam, cách cúng, ăn Tết Đoan ngọ cũng có điểm khác nhau giữa 3 miền Bắc Trung Nam.
Mâm cúng Tết Đoan ngọ ở 3 miền
Hai món thường có trong mâm cỗ cúng Tết Đoan Ngọ ở khắp 3 miền là rượu nếp (cơm rượu) và trái cây (ngũ quả).
Theo quan niệm dân gian, vị nồng của cơm nếp hòa với men cay của rượu sẽ có tác dụng loại bỏ những loài ký sinh trong cơ thể.
Gạo nếp được chọn để nấu cơm rượu nếp là loại nếp cẩm hoặc nếp cái hoa vàng, ngon nhất là gạo nếp lứt, hạt nâu vàng, óng ả. Gạo được nấu, để nguội và ủ lên men để cho ra những hạt cơm chắc mà dẻo, quyện với men rượu đượm hương thảo dược, cay nhẹ nhưng vẫn để lại dư vị ngọt trên đầu lưỡi.
Tết Đoan Ngọ không thể thiếu trái cây, chủ yếu là các loại quả mùa hè có tính nóng, tươi ngon và có vị chua, ngọt như mận, đào, vải, chôm chôm, xoài, dưa hấu… Đặc biệt, ở miền Bắc 2 loại quả phổ biết nhất là mận, vải.
Mâm Tết Đoan ngọ ở miền Bắc
Bánh tro
Dù xuất hiện ở cả ba miền, bánh gio (tro) ở miền Bắc đặc biệt hơn khi được chấm cùng mật mía ngọt ngào. Bánh được làm bằng cách ngâm nếp trong nước tro đốt từ rơm, sau đó gói, luộc.
Những chiếc bánh có màu nâu vàng trong suốt, vị bánh có chút ngai ngái và vương mùi tro đặc trưng. Bánh chấm cùng mật mía, khi cho vào miệng sẽ cảm nhận sự ngọt ngào thanh mát, rất phù hợp cho ngày nắng nóng.
Rượu nếp trái cây
Theo quan niệm dân gian, vị nồng của cơm nếp hòa với men cay của rượu sẽ có tác dụng loại bỏ những loài ký sinh trong cơ thể.
Mâm Tết Đoan ngọ ở miền Trung
Thịt vịt
Là món ăn quan trọng trong Tết Đoan ngọ ở miền Trung
Theo người địa phương, dịp tiết trời dần oi bức và nóng nực, thịt vịt có tính hàn sẽ giúp cơ thể cân bằng lại. Hơ nữa, vào đầu tháng 5 âm lịch cũng là lúc những chú vịt béo ú, thịt ngon mềm và không bị hôi. Cách chế biến đa dạng như cháo vịt, vịt quay, vịt nướng…
Chè kê
Chè kê với phần nước đường có gừng rất ấm và mang vị ngọt thanh, được ăn cùng bánh tráng vừng. Bạn có thể dùng hẳn bánh tráng để múc chè, bánh tráng sẽ nhanh chóng mềm tan ra trong miệng, hoà quyện cùng vị chè ngọt dịu vô cùng hấp dẫn.
Mâm Tết Đoan Ngọ ở miền Nam
Bánh xèo
Tết Đoan ngọ ở miền Tây, bánh xèo vẫn là món đinh xuất hiện trong mâm cơm của nhiều gia đình. Có nhà chỉ làm duy nhất món bánh xèo này cúng gia tiên xong lại quây quần ăn cùng với nhau.
Ngoài bánh xèo còn có các món thường ngày như: vịt kho gừng, vịt hầm măng, xôi, bánh cúng, bánh ít, trái cây, cà ri, canh hầm giò heo…
Bánh ú nước tro
Là phiên bản Nam bộ của bánh tro (gio) miền Bắc, bánh ú nước tro nhỏ nhắn, xinh xắn với hình chóp ngộ nghĩnh. Bánh được gói trong một lớp lá, thường là lá tre hoặc lá chuối, phần nếp có màu nâu vàng rất đẹp, nhân là đậu xanh giã nhuyễn bùi, béo, ngọt nhẹ.
Chè trôi nước
Không chỉ xuất hiện vào dịp tiễn Ông Táo về trời (23 tháng Chạp), chè trôi nước còn được người miền Nam làm và thưởng thức trong ngày Tết Đoan ngọ.
Những viên chè được vo thật tròn trong lòng bàn tay, bên ngoài là bột nếp, bên trong là đậu xanh đơn giản, được ăn cùng với nước đường và gừng giã nhuyễn, nước cốt dừa sánh và béo, đậu phộng rang đập dập bùi bùi hoặc một ít mè rang thơm lừng.
Trần Bá Thoại tổng hợp