SĐT: 
I. LỜI MỞ
Thực phẩm chức năng, thực phẩm bổ sung, có tác dụng hỗ trợ chữa bệnh như một dược phẩm. Do đó, trên thế giới,trong đó có Việt Nam, xu hướng sử dụng thực phẩm chức năng để tăng cường sức khỏe là chính đáng.
Hiện nay, nhiều hãng, nhiều công ty phân phối, nhất là hệ thống bán hàng đa cấp đã phô trương quảng cáo quá đáng cho khả năng chữa bệnh của các thực phẩm này để cuối cùng móc túi người bệnh với giá “cắt cổ”.
Điều cần lưu ý, thực phẩm bổ sung là trung gian giữa thực phẩm và dược phẩm, nên chỉ thực sự có lợi khi được dùng đúng cách, nếu đung sai, quá nhiều cũng thể gây hại cho sức khỏe con người.
II. ĐỊNH DANH THỰC PHẨM CHỨC NĂNG
Theo Foods&Nutrition Encyclopedia thì “thực phẩm là vật chất cơ thể thu nhận để phát triển, bù đắp (tissue repair), sinh sản, hoạt động và thỏa mãn: đói, hài lòng…”. Như vậy thực phẩm đầu tiên là cung cấp chất dinh dưỡng và sau đó có thêm các chức năng khác như phòng chống bệnh tật, tăng cường sức khỏe nhờ có các vitamin, các chất chống ôxy hóa, các chất xơ.v.v…
Thực phẩm chức năng (functional foods) còn gọi là dinh dưỡng bổ sung (dietary supplement) là thực phẩm có liên quan, hổ trợ cho công việc chữa bệnh, hổ trợ cho thuốc hay dinh dưỡng, nâng cao thể trạng trong khi chữa bệnh, còn bản thân lại không phải là thuốc.
III. NGUỒN GỐC THỰC PHẨM CHỨC NĂNG
Hai nguồn thực phẩm chức năng chính là:
(1) Các thực phẩm có chứa những yếu tố có lợi với hàm lượng lớn, ví dụ: dầu gan cá có chứa nhiều axít béo omega 3, vitamin A; nhiều thực phẩm có hàm lượng chất xơ cao giúp chống béo phì, chống tăng cholesterol máu; hải sản như rong biển có hàm lượng iode rất cao.v.v….
(2) Những thực phẩm có ít hoạt chất, nhưng nhờ công nghệ sinh học người ta “chế biến” thành những thực phẩm chức năng đặc biệt được gọi là thực phẩm thuốc (alicaments, medical foods) hay dược phẩm dinh dưỡng (nutraceutics), các loại thực phẩm có bổ sung này đúng là nằm giữa ranh giới thức ăn và thuốc chữa bệnh.
IV. KHÁC BIỆT GIỮA THỰC PHẨM CHỨC NĂNG VÀ THUỐC
Theo từ điển mở Wikipedia thì “thuốc là hóa chất dùng để điều trị, chữa lành, ngăn ngừa hoặc để chẩn đoán bệnh, hoặc dùng để nâng cao thể lực và trí lực” . Các sinh chất vốn có trong cơ thể nhưng được đưa thêm từ ngoài vào cũng được gọi là thuốc, ví dụ: các hóc-môn insulin, steroid.., các chiết xuất chất đạm các chiết xuất chất đạm, chiết xuất nhau thai, tổ chức gan…..
Rối rắm xảy ra khi trong thiên nhiên có khá nhiều chất mà ranh giới giữa thực phẩm và dược phẩm không rõ ràng, ví dụ: men bia, rượu vang, một số loại nấm, vitamin, khoáng chất…và cả một số thực phẩm chức năng.
Thế giới hiện đại đang có xu hướng quay về với các hợp chất thiên nhiên có trong động vật, cây cỏ…và xử dụng những phương cách kinh nghiệm của phương Đông để hạn chế việc xử dung các hóa chất tổng hợp. Hiện nay,nhờ những thành tựu to lớn trong công nghệ sinh học: sinh tổng hợp, công nghệ enzym, công nghệ gien.v.v…con người sẽ sản xuất được những thực phẩm chức năng cụ thể cho từng cá nhân, từng căn bệnh, có thể nói thức ăn bây giờ cũng chính là vị thuốc để bảo vệ sức khỏe. Riêng tại Việt Nam, hiện đã có hơn 3.000 loại thực phẩm chức năng được Cục Quản lý Dược, Bộ Y tế cấp phép đăng ký lưu hành.
V. NHỮNG ĐIỀU LƯU Ý
Một thực phẩm chức năng tốt cần được xác tín khoa học đầy đủ, đặc biệt với nhóm các thực phẩm chức năng có bổ sung và biến đổi nhờ công nghệ sinh học. Hội đồng Khoa học và Sức khỏe Hoa Kỳ đã chia thực phẩm chức năng ra 3 mức: đáng tin cậy nhất, đủ độ tin cậy và chưa đủ tin cậy cần nghiên cứu thêm.
Theo GS.TSKH Nguyễn Tài Lương, các nhà khoa học trên thế giới dự báo rằng: “Thức ăn cho con người trong thế kỷ XXI sẽ là những thực phẩm chức năng”. Ở Việt Nam hiện nay cũng đã có những nghiên cứu và sản xuất bước đầu, ví dụ các sản phẩm từ cây lô hội, trái nhàu, trà gừng, rong biển, quả gấc, củ nghệ .v.v… đã cho những kết quả khích lệ.
VI. SÁU LỜI KHUYÊN SỬ DỤNG THỰC PHẨM CHỨC NĂNG
1 Xác định lý do dùng thực phẩm bổ sung
Cần tự hỏi: (1) Tại sao nên dùng? (2) Những chất bổ sung này mang lại lợi ích gì?
Thực phẩm chức năng để bổ sung cho chế độ ăn uống. Do đó, chúng được dùng khi chế độ ăn uống thông thường bị thiếu một thành phần, chất dinh dưỡng nào đó.
2 Khi cơ thể cần thực phẩm bổ sung
Nếu ăn đúng nguyên lý “Ô vuông thức ăn” , hầu hết chúng ta đều nhận đủ 4 thành phần dinh dưỡng: chất bột đường, chất béo, chất đạm, chất khoáng và vitamin thông qua chế độ ăn uống hằng ngày.
Trong những tình huống đặc biệt, như đang phát triển, suy dưỡng, ăn chay tuyệt đối, đang có thai….cần tăng cường bổ sung thêm chất dinh dưỡng phù hợp với nhu cầu cơ thể. Ví dụ Bổ sung Calci và vitamin D để giữ cho xương chắc khỏe, giảm nguy cơ mất xương; Bổ sung những loại vitamin như vitamin A, C, E… để cải thiện sức khỏe làn da; Bổ sung omega-3 nếu bạn muốn giữ cho hệ thống miễn dịch khỏe mạnh, trí não và trái tim hoạt động tốt; Bổ sung probiotic hỗ trợ sức khỏe đường ruột và tiêu hóa…
3 Chọn thực phẩm chức năng tự nhiên
Nên chọn loại thực phẩm bổ sung tự nhiên, không chứa thành phần phụ gia thực phẩm như chất màu, chất làm ngọt, làm xốp, chất bảo quản , .
4. Đọc kỹ nhãn thực phẩm (nutritional facts)
Theo Cơ quan Quản lý Thực và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), thực phẩm bổ sung cần được xác định có hiệu quả hay không trước khi chúng được đưa ra thị trường. FDA đã thiết lập các quy trình thực hành sản xuất tốt (GMP) mà các công ty phải tuân theo để giúp đảm bảo danh tính, độ tinh khiết, hàm lượng và thành phần của thực phẩm bổ sung.
Các hãng sản xuất uy tín sẽ cung cấp thông tin liên hệ trên nhãn thực phẩm dán trên bao bì sản phẩm của họ để người tiêu dùng biết rõ và cách liên hệ nếu có thắc mắc hoặc báo cáo tác dụng phụ.
5 Tránh sản phẩm quảng cáo “thần kỳ”
Những sản phẩm vống lên là “thần kỳ”, “đột phá” , “khám phá mới”…thường có thể lừa đảo, chứa các chất, thuốc không được cho phép hoặc có hại.
6. Nên gặp người tư vấn
FDA khuyên người tiêu dùng nên nói chuyện với bác sĩ, dược sĩ hoặc chuyên gia chăm sóc sức khỏe trước khi quyết định mua hoặc sử dụng thực phẩm bổ sung. Đây là điều rất quan trọng, vì các nhà tư vấn có thể cho biết những sản phẩm nào phù hợp hoặc không an toàn đúng với tình trạng sức khỏe của thân chủ.
Theo tôi, hai vấn đề “nổi cộm” người tiêu dùng cần tỉnh táo nhận định: một là độ tin cậy của thực phẩm chức năng mình chọn và hai là giá cả thị trường và giá trị thật sự của thực phẩm có hợp lý và tương xứng hay không. Dù là triệu phú chắc cũng chẳng có ai bỏ số tiền vượt trần “vô lý” để mua những giá trị “ảo tưởng” quá mức cho những sản phẩm từ nha đam (lô hội, long tu), nhàu (noni)…. vốn là những cây lá quen thuộc với người Việt Nam chúng ta.
TS.BS Trần Bá Thoại
Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM