SĐT: 
I. LỜI MỞ
Chia sẻ với báo chí ngày 22/12, Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam, tiếp tục nhấn mạnh: “WHO kêu gọi Việt Nam đánh thuế các sản phẩm không có lợi cho sức khỏe, trong đó có đồ uống có đường. Chúng ta cần phải làm tất cả những gì có thể để bảo vệ giới trẻ” [25].
Theo Hội Mía đường Việt Nam, do được miễn thuế ưu đãi, mỗi năm hàng trăm ngàn tấn đường lỏng từ Trung Quốc, Hàn Quốc, và Thái Lan đã ồ ạt tràn vào nước ta. Ngoài thất thu thuế và gây khó khăn cho ngành mía đường trong nước, đường lỏng cũng là mối nguy cơ lớn cho sức khỏe cộng đồng vì chúng là “xi-rô bắp giàu fructose”, nguyên nhân chính gây mỡ gan, béo phì….
II. ĐƯỜNG LỎNG, XI-RÔ NGÔ GIÀU FRUCTOSE
Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam (Vietnam Sugarcane and Sugar Association, VSSA), đường lỏng chính là Xi-rô bắp giàu fructose (High-Fructose Corn Syrup, HFCS) một sản phẩm công nghiệp chế biến từ tinh bột bắp.
Cần lưu ý rằng, HFCS không là một thức ăn có trong “tự nhiên”, mà là sản phẩm chế biến từ bắp của ngành công nghiệp thực phẩm hiện đại. Qua công nghệ này, tinh bột bắp bắp được xử lý qua hai công đoạn: thủy phân bằng hóa chất và đồng phân bằng enzyme sinh học để cho ra một dịch lỏng xi-rô có nồng độ chất đường ngọt fructose rất lớn theo yêu cầu người tiêu thụ.
Trong các loại đường ngọt (sugary carbohydrate) thiên nhiên, fructose cho vị ngọt của trái cây cao và hợp khẩu vị con người nhất trên cả glucose. Hai đặc điểm khiến các nhà sản xuất bánh kẹo, nước ngọt chọn dùng HFCS là: (1) Độ ngon ngọt, “khoái khẩu” có thể điều chỉnh được theo tỷ lệ thành phần fructose trong thành phẩm. Trong khi đường mía có thành phần cố đinh 50% glucose, 50 % fructose, thì trong HFCS nhà sản xuất có thể chủ động tăng tỷ lệ fructose lên 55, 65 thậm chí 90 % theo yêu cầu khách hàng; và (2) Giá thành của đường lỏng HFCS luôn luôn rẻ hơn đường mía từ 15-20%. Vì thế, hiện nay ở Việt Nam ta, nhiều nhà máy bánh kẹo, nước giải khát đã vì lợi nhuận thay đường lỏng HFCS này cho đường mía, có khi thay đến 70-80 % thành phần!
III. ĐƯỜNG LỎNG, HFCS GÂY NHIỀU TÁC HẠI
Tiến sĩ David Ludwig, Bệnh viện Nhi Boston trong nghiên cứu về ảnh hưởng của đồ uống có đường lên tình trạng béo phì trẻ em cho thấy trẻ em ăn nhiều đường, chỉ số khối cơ thể và tỉ lệ béo phì tăng lên.
Tiến sĩ Kelly Brownell, Đại học Yale, nghiên cứu tác dụng của uống nước giải khát ngọt có gas ở Christchurch, Anh, cũng cho kết quả tương tự.
Nghiên cứu của Schulze đăng trên JAMA năm 2004, và nghiên cứu trên quần thể phụ nữ Mỹ gốc Phi năm 2008 cho thấy thức uống có đường làm tăng tỷ lệ bệnh đái tháo đường tuýp 2.
Tất cả những nghiên cứu khoa học nghiêm túc, đa trung tâm, đa quốc gia đều đưa một lý giải chung rằng: Khác với glucose, 100 phần trăm fructose ăn vào đều trực tiếp tới và chuyển hóa ở gan. Đây là lý do tại sao nhiều nhà dinh dưỡng gán cho fructose là chất độc cho gan (hepatotoxin).
Tại gan fructose sẽ được chuyển hóa và tạo ra một dây chuyền bất lợi sau:
(1) Fructose nhanh chóng chuyển thành fructose-1-phosphate (F1P), làm kiệt hết phosphates của tế bào gan;
(2) Quá trình này cũng sản sinh ra chất thải dưới dạng axit uric. Axit uric sẽ khóa một enzyme tạo chất nitric oxide, chất điều hòa huyết áp tự nhiên trong cơ thể, khiến huyết áp tăng lên. Axit uric tăng cũng gây ra bệnh gút,
(3) Hầu hết các F1P sẽ được chuyển thành pyruvate rồi thành citrate, kích động hệ thống tân sinh chất béo (de novo lipogenesis) với các sản phẩm là axit béo tự do (FFAs), lipoprotein tỷ trọng cực thấp (VLDLs), và triglycerides (TGs) với kết cục là tăng mỡ máu,
(4) Fructose kích thích g-3-p (activated glycerol), xúc tác việc gắn các FFAs vào TGs trong tế bào mỡ,
(5) Các FFAs từ gan sẽ đi vào các bắp cơ gây kháng insulin ở cơ vân (skeletal muscle insulin resistance),
(6) Số FFAs ở lại gan tạo thành các giọt mỡ trong gan, gây kháng insulin ở gan và bệnh mỡ gan không do rượu (nonalcoholic fatty liver disease, NAFLD),
(7) Kháng insulin gây stress lên tuyến tụy và đưa đến bệnh đái tháo đường.
Do đó, các nhà dinh dưỡng kết luận: “Dù fructose không phải là chất béo, nhưng do tất cả fructose đều chuyển thành chất béo cho nên thức ăn giàu fructose cũng là giàu béo, và vòng luẩn quẩn xảy ra” và “Fructose là một chất độc cho gan không hơn không kém”.
Ngoài ra, fructose còn có tác hại lên hệ thần kinh. GS.TS Kathleen A. Page, ĐH South California, Mỹ, fructose vừa không kích thích tiết leptin, hóc-môn báo hiệu ăn no, vừa cũng không ức chế ghrelin, hóc-môn “đói”, hệ quả là não bộ không cảm thấy tín hiệu của sự “ăn no” khiến con người vẫn tiếp tục ăn thêm và càng làm dư thừa năng lượng hơn nữa.
IV. ĐƯỜNG LỎNG HFCS GÂY CHỨNG NGHIỆN ĐƯỜNG (sugarholic)
Ở Tây Mỹ, đường ngọt đang gây chứng nghiện đường, đặc biệt là ở trẻ em. Theo Cơ quan Quản lý Thực và Dược phẩm Hoa Kỳ FDA, so với những năm đầu thế kỷ 20, hiện nay trẻ em Mỹ tiêu thụ một lượng đường ngọt gấp cả 10 lần, trong đó chủ yếu là từ HFCS sản xuất từ tinh bột bắp.
Đường ngọt sẽ kích thích não sản xuất dopamine, có tác dụng như một hóc-môn “sảng khoái”. Do đó, người nghiện đường thích và phải ăn đường mỗi ngày để cảm thấy thoải mái, bình thường và thấy khó chịu, không thể thích ứng nếu thiếu hụt đường trong thức ăn, nước uống.
Năm 2007, tiến sĩ Serge Ahmed một nhà nghiên cứu người Pháp đã thử nghiệm so sánh mức độ “nghiện” của chuột với đường và cocaine; kết quả, 94% chuột nghiện đường nhiều hơn là nghiện cocain !!!
V. ĐÔI ĐIỀU BÀN LUẬN
Năm 1972, để giảm giá lương thực trong “cuộc chiến chống nghèo đói”, TT Richard Nixon cùng Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ USDA khuyến khích đưa HFCS thay thế đường trong các thực phẩm chế biến, đặc biệt nước giải khát, với kỳ vọng “một công ba việc” là giảm giá thành, giảm béo phì và giảm bệnh tim mạch. Do đó, ở Hoa Kỳ, có đến 55% chất tạo ngọt trong thực phẩm và nước đóng chai như Coca Cola, Pepsi Cola, 7 Up, Chocolate, Soda…là HFCS. Hậu quả, của việc ưu tiên, cổ xúy dùng đường lỏng HFCS này khiến Hoa Kỳ trở thành nước nhiều béo phì nhất thế giới !
Một sai lầm nghiêm trọng của các nhà nội tiết là dùng fructose cho người đái tháo đường: Do thấy chỉ số đường máu (glycemic index, GI) thấp, 22 đơn vị, tức fructose làm tăng đường máu rất chậm, nên một số các nhà dinh dưỡng lâm sàng đã đề nghị dùng fructose cho người đái tháo đường, nhưng nay sau khi nhận ra tác hại của fructose nên không ai còn áp dụng nữa.
Năm 2016, Tổ chức Y tế Thế giới WHO đã kêu gọi tất cả quốc gia nên áp thuế với đồ uống có đường để chống lại đại dịch béo phì. Tiến sĩ Douglas Bettcher, Giám đốc Đơn vị Bệnh không lây nhiễm của WHO cho biết: “Chính phủ đánh thuế các sản phẩm có đường, để giảm bớt đau khổ, cứu mạng sống và tiết giảm chi phí chăm sóc sức khoẻ cho dân”. Hiện nay, gần như tất cả quốc gia đều có đánh thuế nước ngọt (sugary drinks tax) theo hàm lượng đường sản phẩm, càng ngọt thuế càng cao. Ở Việt Nam, Bộ Tài chính dự kiến trình Chính phủ đề án đánh thuế nước ngọt áp dụng từ năm 2019.
Theo tôi, cần giải quyết ba nghịch lý hiện tại ở Việt Nam:
1. một là Dù lượng đường mía tồn kho trên 750.000 tấn, nhưng từ năm 2015 hằng năm chúng ta vẫn nhập đến gần 100.000 tấn đường lỏng từ Trung Quốc với mức thuế là 0%;
2. hai là Trong khi HFCS từ các nước nhập về đều phải chịu thuế suất 22,5%, thì ba nước Trung Quốc, Hàn Quốc, Thái Lan được ưu tiên miễn thuế, thuế suất ưu đãi 0%. Bà Dương Thị Châu, Phó TGĐ Cty mía đường Thành Công, Tây Ninh than thở “Nhờ miễn và né thuế đường lỏng Trung Quốc ồ ạt về Việt Nam gây khó khăn cho ngành mía đường trong nước”; và VSSA tính rằng vì miễn thuế với đường lỏng HFCS, trong ba năm, từ 2015 đến 2017, chúng ta thất thu hơn 500 tỷ đồng; và
3. ba là Trong khi Bộ Tài chính đề xuất đánh thuế tiêu thụ đặc biệt cho thức uống có đường (trừ sữa) lên đến 10% để có quỹ phòng chống béo phì, đái tháo đường, thì lại cho miễn thuế nhập HFCS từ Hàn, Trung và Thái Lan !
VI. TÀI LIỆU THAM KHẢO:
[1] Đường lỏng dạng nước của Trung Quốc ồ ạt vào Việt Nam
https://vietnammoi.vn/su-that-ve-duong-long-dang-nuoc-cua-trung-quoc-o-at-vao-viet-nam-33105.html
[2] Người trồng mía lao đao vì đường lỏng
https://bizlive.vn/thoi-su/nguoi-trong-mia-lao-dao-vi-duong-long-3452060.html
[3] Đường lỏng Trung Quốc thuế 0% đổ bộ ‘đè bẹp’ đường Việt
http://cafef.vn/duong-long-trung-quoc-thue-0-do-bo-de-bep-duong-viet-20180526204719136.chn
[4] Đường lỏng Trung Quốc tràn vào gây khó cho đường nội
http://danviet.vn/kinh-te/duong-long-trung-quoc-tran-vao-gay-kho-cho-duong-noi-862792.html
[5] Đường lỏng tràn vào Việt Nam và những nguy cơ
https://tuoitre.vn/duong-long-tran-vao-viet-nam-va-nhung-nguy-co-20180313160912023.htm
[6] VSSA kiến nghị áp thuế với đường lỏng Trung Quốc
http://enternews.vn/vssa-kien-nghi-ap-thue-20-phan-tram-voi-duong-long-trung-quoc-129945.html
[7] Đường bắp Trung Quốc tràn ngập, gây hại
http://kienthuc.net.vn/kinh-doanh/duong-bap-trung-quoc-tran-ngap-gay-hai-1001890.html
[8] Đánh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước ngọt: Có thuyết phục?
http://www.sggp.org.vn/danh-thue-tieu-thu-dac-biet-doi-voi-nuoc-ngot-co-thuyet-phuc-490991.html
[9] Bộ Tài chính đề xuất thuế tiêu thụ đặc biệt với nước ngọt
http://vtv.vn/kinh-te/bo-tai-chinh-de-xuat-ap-thue-tieu-thu-dac-biet-voi-nuoc-ngot-co-duong-20180303081041204.htm
[10] Vì sao đường, nước ngọt gây mỡ gan, béo phì…?
http://dantri.com.vn/suc-khoe/vi-sao-duong-nuoc-ngot-gay-mo-gan-beo-phi-20180124161942367.htm
[11] Sugar may be bad, but sweetener called fructose is far more deadly
https://articles.mercola.com/sites/articles/archive/2010/01/02/highfructose-corn-syrup-alters-human-metabolism.aspx
[12] Why Is Fructose Bad For You?
https://www.healthline.com/nutrition/why-is-fructose-bad-for-you 10
[13] 10 reasons why fructose is bad
https://paleoleap.com/10-reasons-why-fructose-is-bad/
[14] Adverse effects of dietary fructose.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16366738
[15] How bad is fructose?
http://ajcn.nutrition.org/content/86/4/895.full
[16] Is fructose bad for you ?
https://www.health.harvard.edu/blog/is-fructose-bad-for-you-201104262425
[17] How Dangerous Is Fructose?
https://www.medscape.com/viewarticle/852414
[18] Fiscal policies for diet and the prevention of noncommunicable diseases
http://www.who.int/dietphysicalactivity/publications/fiscal-policies-diet-prevention/en/
[19] A sugary drinks tax: recovering the community costs of obesity
https://grattan.edu.au/report/a-sugary-drinks-tax-recovering-the-community-costs/
[20] WHO. Urges Tax on Sugary Drinks to Fight Obesity
https://www.nytimes.com/2016/10/12/health/sugar-drink-tax-world-health-organization.html
[21] Sugary drinks tax could save your life
http://edition.cnn.com/2017/03/10/opinions/sugar-drink-taxes-work-frieden/index.html
[22] Thailand enters ‘War on Sugar’ with tax on sweetened beverages
https://www.reuters.com/article/us-thailand-tax-sugar-usa/thailand-enters-war-on-sugar-with-tax-on-sweetened-beverages-idUSKBN1CP2OC
[23] Đánh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước ngọt: Có thuyết phục?
http://www.sggp.org.vn/danh-thue-tieu-thu-dac-biet-doi-voi-nuoc-ngot-co-thuyet-phuc-490991.html
[24] Đường lỏng dạng nước của Trung Quốc ồ ạt vào Việt Nam
https://vietnammoi.vn/su-that-ve-duong-long-dang-nuoc-cua-trung-quoc-o-at-vao-viet-nam-33105.html
[25] “Bẫy” sức khỏe trong đồ uống có đường
https://dantri.com.vn/suc-khoe/bay-suc-khoe-trong-do-uong-co-duong-20231226101802138.htm
TS.BS Trần Bá Thoại
Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM