SĐT: 
Về bệnh Zona, có một vài câu hỏi khá thú vị: “Người đã từng mắc bệnh Zona rồi thì có nên chích vaccine không? Vaccine ngừa Zona có hiệu quả suốt đời không? và vì giá vaccine hiện nay khá cao ở Việt Nam, nên Liệu có thật sự cần thiết tiêm hay không?”
Ít ai ngờ rằng bệnh thủy đậu – thường lành tính và xuất hiện lúc nhỏ – lại chính là “gốc rễ” của bệnh Zona, một bệnh lý gây đau rát dữ dội do cùng một loại virus có tên là Varicella zoster virus (VZV). Theo CDC (Mỹ), cứ 3 người thì 1 người sẽ mắc bệnh Zona trong đời, và khoảng 1–4% trong số đó phải nhập viện vì biến chứng.
Sau khi khỏi thủy đậu, virus VZV không bị tiêu diệt hoàn toàn mà “ngủ yên” trong các hạch thần kinh. Khi hệ miễn dịch suy yếu – như lúc lớn tuổi, mắc bệnh nền hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch – virus có thể tái kích hoạt, gây bệnh Zona. Vì khởi phát từ hệ thần kinh, bệnh Zona không chỉ gây nổi mụn nước thành cụm mà còn kèm theo đau rát, ngứa, đau dây thần kinh rất khó chịu, đặc biệt là ở vùng lưng, ngực hoặc mặt. Nặng hơn, bệnh có thể gây đau thần kinh trong giai đoạn hậu zona kéo dài hàng tháng đến hàng năm, thậm chí gây biến chứng ở mắt nếu tổn thương xảy ra ở vùng mặt.
𝟏. Vaccine ngừa thủy đậu ảnh hưởng đến nguy cơ mắc Zona
Từ đầu thập niên 1990, vaccine ngừa thủy đậu (Varivax – virus sống giảm độc lực) bắt đầu được sử dụng rộng rãi. Nhiều nghiên cứu cho thấy người từng chích vaccine thủy đậu có nguy cơ mắc Zona thấp hơn 60–80% so với người mắc thủy đậu tự nhiên. Lý do là vì virus tồn tại trong hạch thần kinh của người đã chích vaccine thường ít hơn nên khi hệ miễn dịch suy yếu, nguy cơ “tái phát” thấp hơn.
𝟐. Các thế hệ vaccine ngừa Zona (Zostavax và Shingrix)
Để giảm nguy cơ virus Varicella trỗi dậy từ các cơ quan thần kinh gây bệnh Zona, nhiều nghiên cứu đã phát triển vaccine để kìm hãm các virus “tỉnh lại”. Công ty dược phẩm Merk đã phát triển vaccine Zostavax (chích 1 liều), được FDA phê duyệt vào năm 2006, để ngừa bệnh Zona ở người trên 50 tuổi. Vaccine sử dụng thành phần là virus sống giảm độc lực như vaccine thủy đậu, nhưng liều cao hơn khoảng 14 lần. Do là vaccine có virus sống và hàm lượng lớn, Zostavax nguy hiểm cho người suy giảm miễn dịch nặng. Hiệu quả bảo vệ của vaccine này đối với bệnh Zona khoảng 70%.
Để có một loại vaccine ngừa bệnh Zona tốt hơn và an toàn hơn, Công ty dược phẩm GlaxoSmithKline (GSK) đã phát triển vaccine Shingrix sử dụng công nghệ protein tái tổ hợp (cần chích 2 liều). Hiệu quả bảo vệ khoảng trên 90% và các nghiên cứu đang tiếp diễn cho thấy hiệu quả không giảm đáng kể sau 10 năm, hiện nay chưa có khuyến cáo cần chích bổ sung. Do không có virus sống nên Shingrix an toàn hơn cho người suy giảm miễn dịch. Vaccine này được FDA phê duyệt năm 2017. Hiện nay, hầu hết các trung tâm y tế khuyến cáo sử dụng vaccine Shingrix để phòng ngừa bệnh Zona và nhiều nơi đã ngưng sử dụng Zostavax.
𝟑. Ai cần chích vaccine ngừa Zona?
Theo khuyến cáo của CDC (Mỹ):
– Tất cả người ≥50 tuổi nên chích vaccine Shingrix, bất kể đã từng mắc thủy đậu hoặc zona hay chưa.
– Người từ 19 tuổi trở lên có hệ miễn dịch suy yếu (ung thư, HIV, ghép tạng, dùng thuốc ức chế miễn dịch…) cũng nên chích vaccine.
– Người từng mắc bệnh Zona vẫn có thể tái phát, do đó cũng nên chích vaccine sau khi khỏi bệnh ít nhất 6 tháng.
𝟒. Triệu chứng phụ ?
Các tác dụng phụ thường gặp của vaccine ngừa zona (đặc biệt là Shingrix) thường ở mức nhẹ đến trung bình và tự khỏi sau vài ngày. Khoảng 70–80% người chích vaccine Shingrix có thể gặp các phản ứng tại chỗ chích ngừa như đau, đỏ, hoặc sưng, và khoảng 40–50% có thể gặp mệt mỏi, sốt nhẹ, đau đầu hoặc đau cơ. Một số người (khoảng 1 trên 10) có thể cảm thấy phản ứng toàn thân mạnh hơn như sốt cao, ớn lạnh, hoặc không thể sinh hoạt bình thường trong 1–2 ngày. Tuy nhiên, các phản ứng nghiêm trọng rất hiếm – phản ứng dị ứng nặng (phản vệ) xảy ra với tần suất dưới 1/1.000.000 liều. So với lợi ích rõ ràng trong việc phòng ngừa zona và các biến chứng đau thần kinh sau đó, các triệu chứng phụ này được đánh giá là chấp nhận được và tương tự như nhiều loại vaccine khác đã được sử dụng rộng rãi.
𝟓. Vaccine có bảo vệ suốt đời không?
Vaccine Shingrix hiện chưa có khuyến cáo chích nhắc lại (sau liều 2). Các nghiên cứu theo dõi 10 năm cho thấy hiệu quả vẫn duy trì trên 80%, đặc biệt trong 7–10 năm đầu. Tuy nhiên, vì bệnh thường xảy ra muộn hơn trong đời sống, nên khả năng cần chích nhắc sau vài thập kỷ vẫn đang được theo dõi.
Tóm lại, bệnh Zona có thể phòng ngừa hiệu quả bằng vaccine, đặc biệt là vaccine Shingrix – an toàn, hiệu quả cao và lâu dài. Những người từ 50 tuổi trở lên hoặc có hệ miễn dịch suy yếu nên chích vaccine để tránh những biến chứng đau đớn, kéo dài và ảnh hưởng chất lượng sống.
TS. Nguyễn Hồng Vũ
Tài liệu tham khảo
[1] Gagliardi, A.M.Z., Andriolo, B.N.G., Torloni, M.R., Soares, B.G.O. (2019). Vaccines for preventing herpes zoster in older adults. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2019(11):CD008858.
[2] Lal, H., Cunningham, A.L., Godeaux, O., et al. (2015). Efficacy of an adjuvanted herpes zoster subunit vaccine in older adults. New England Journal of Medicine, 372, 2087–2096.
[3] Oxman, M.N., Levin, M.J., Johnson, G.R., et al. (2005). A vaccine to prevent herpes zoster and postherpetic neuralgia in older adults. New England Journal of Medicine, 352, 2271–2284.
[4] Tricco, A.C., Zarin, W., Cardoso, R., et al. (2018). Efficacy, effectiveness, and safety of herpes zoster vaccines in adults aged 50 and older: systematic review and network meta-analysis. BMJ, 363, k4029.
[5] Harbecke, R., Cohen, J.I., Oxman, M.N. (2021). Herpes zoster vaccines. Journal of Clinical Investigation, 131(5):e149219.