SĐT: 
I. LỜI MỞ
Nhiều nghiên cứu khoa học cho thấy, các nhiễm trùng với vi khuẩn lẫn virus đều có thể gây tổn thương não. Đây là lý do tại sao ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy vaccine phòng các bệnh như bạch hầu, cúm, zona… có thể giúp bảo vệ chống lại các bệnh thần kinh như Alzheimer, dementia….
Mới đây, một nghiên cứu trên hơn 130 triệu người cho thấy, các vaccine ngừa bệnh khác nhau như bạch hầu và viêm gan có thể giúp ngăn ngừa chứng mất trí nhớ ở giai đoạn sau của cuộc đời. Nghiên cứu cho thấy cả vaccine kháng virus và vi trùng thường quy có tác động rộng hơn đến hệ thống miễn dịch, làm giảm nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ.
Nghiên cứu này củng cố các nghiên cứu chỉ ra rằng chứng mất trí nhớ có thể một phần là do nhiễm các tác nhân gây bệnh là virus hoặc vi khuẩn. Điều này cho thấy, ngoài việc bảo vệ mạng sống trong thời gian ngắn, vaccine còn có thể mang lại lợi ích quan trọng lâu dài cho hệ thống miễn dịch của chúng ta về sau.
II. NGHIÊN CỨU TRÊN 130 TRIỆU NGƯỜI
Trong một nghiên cứu được công bố vào tháng trước, Benjamin Underwood tại Đại học Cambridge, Vương quốc Anh và các đồng nghiệp đã phân tích dữ liệu sức khỏe của 130 triệu người, trong đó có 1 triệu người đã được chẩn đoán mắc chứng mất trí nhớ.
Họ phát hiện ra rằng bốn loại vaccine có liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ là: viêm gan A, thương hàn, vaccine kết hợp viêm gan A và thương hàn, và bạch hầu. Họ cũng lưu ý rằng thuốc kháng sinh, thuốc kháng virú và thuốc chống viêm đều có liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ.
Nghiên cứu dựa trên nghiên cứu từ năm 2023 trên tạp chí Bệnh Alzheimer, cho thấy những người được tiêm vaccine bạch hầu có khả năng mắc bệnh Alzheimer (nguyên nhân hàng đầu gây ra chứng mất trí) ít hơn 30% so với những người không được tiêm vaccine.
Nguy cơ mắc bệnh Alzheimer thấp hơn 25% khi tiêm vaccine zona và thấp hơn 27% khi tiêm vaccine phế cầu. Các nhà nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng những người đã tiêm vaccine cúm có khả năng mắc bệnh Alzheimer thấp hơn đến 40%.
III. NHIỄM VIRUS CÓ THỂ GÂY HẠI NÃO
Từ lâu, virus đã được cho là có liên quan đến bệnh thoái hóa thần kinh, và có bằng chứng cho thấy virus herpes simplex loại 1 (gây mụn rộp), virus thủy đậu (virus varicella zoster cũng gây bệnh zona) và SARS-CoV-2 (gây COVID-19) đều có thể dẫn đến nguy cơ mắc bệnh Alzheimer và chứng mất trí cao hơn sau khi nhiễm bệnh.
Các bệnh nhiễm trùng thông thường như thế này có thể gây viêm kéo dài trong cơ thể. Mối liên hệ với chứng mất trí xảy ra khi tình trạng viêm này lan đến não. Tại đó, nó có thể kích hoạt các hóa chất gây tổn thương các tế bào não và khả năng giao tiếp của chúng với nhau.
Điều này có thể dẫn đến suy giảm nhận thức và trí nhớ, mở đường cho chứng sa sút trí tuệ, mất trí (dementia). Do đó, việc ngăn ngừa và giảm mức độ nghiêm trọng của các bệnh nhiễm trùng do virus hoặc vi khuẩn bằng cách tiêm chủng sẽ làm giảm lượng viêm não mà một người gặp phải.
Một nghiên cứu năm 2023 trên Frontiers in Pharmacology nêu rằng nhiễm virus cúm A có thể dẫn đến mất gai sợi nhánh (dendritic spines) – một phần không thể thiếu của hệ thần kinh – làm suy yếu khả năng tăng cường các khớp nối thần kinh (synapse) ở hồi hải mã và gây ra tình trạng thiếu hụt trong quá trình hình thành trí nhớ không gian. Theo các tác giả, “tiêm vaccine thực sự có thể cung cấp chiến lược tốt nhất để ngăn ngừa những thay đổi bệnh lý thần kinh này”.
Suy giảm nhận thức đáng kể cũng đã được phát hiện ở những người mắc COVID kéo dài. Nghiên cứu được công bố vào tháng 1 năm 2025 do các nhà nghiên cứu tại Imperial College London và Viện nghiên cứu chứng mất trí của Vương quốc Anh dẫn đầu cho thấy những người đã từng mắc COVID-19 có nhiều khả năng có mức độ các dấu ấn sinh học liên quan đến protein amyloid bị lỗi trong não tăng cao – sự tích tụ của protein amyloid là dấu hiệu đặc trưng của bệnh Alzheimer. Các nhà khoa học cho biết ngay cả COVID-19 nhẹ hoặc trung bình cũng có thể đẩy nhanh các quá trình sinh học dẫn đến sự tích tụ của protein amyloid trong não.
Một nghiên cứu năm 2022 phát hiện ra rằng những người trên 65 tuổi mắc COVID-19 có nguy cơ mắc bệnh Alzheimer trong vòng một năm cao hơn gần 70%.
IV. VACCINE NGĂN NGỪA SA SÚT TRÍ TUỆ THÉ NÀO?
Bằng cách ngăn ngừa hoặc hạn chế mức độ nghiêm trọng của nhiễm trùng,các vaccine có thể ngăn chặn tình trạng viêm thần kinh có thể dẫn đến suy giảm nhận thức.
Điều này liên quan đến phát hiện của Underwood và cộng sự về mối liên hệ giữa việc sử dụng thuốc chống viêm và giảm nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ. Đáng chú ý nhất là thuốc chống viêm không steroid (NSAID), chẳng hạn như ibuprofen, mà họ cho rằng có khả năng bảo vệ chống lại tình trạng suy giảm trí nhớ.
Điều rõ ràng là ngoài tác dụng bảo vệ của vaccine phòng bệnh bạch hầu ở trẻ em, ví dụ, việc tiêm chủng phòng các bệnh như cúm và COVID-19 ở người lớn có thể đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa chứng mất trí nhớ.
V. THAM KHẢO
[1] Routine vaccines could prevent dementia – here’s how
https://www.gavi.org/vaccineswork/routine-vaccines-could-prevent-dementia-heres-how
[2] Can a routine vaccine prevent dementia?
https://www.health.harvard.edu/blog/can-a-routine-vaccine-prevent-dementia-202504293097
[3] Vaccination Reduces Risk of Alzheimer’s Disease, Parkinson’s Disease, and Other Neurodegenerative Disorders
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9608336/
[4] Several vaccines associated with reduced risk of Alzheimer’s disease in adults 65 and older
https://www.uth.edu/news/story/several-vaccines-associated-with-reduced-risk-of-alzheimers-disease-in-adults-65-and-older
[5] How do vaccines reduce the risk of dementia?
https://www.ox.ac.uk/news/2025-06-25-how-do-vaccines-reduce-risk-dementia
[6] A natural experiment on the effect of herpes zoster vaccination on dementia
https://www.nature.com/articles/s41586-025-08800-x
[7] Study strengthens link between shingles vaccine and lower dementia risk
https://med.stanford.edu/news/all-news/2025/03/shingles-vaccination-dementia.html
[8] Do some vaccinations really reduce dementia risk?
https://www1.racgp.org.au/newsgp/clinical/do-some-vaccinations-really-reduce-dementia-risk
[9] Can Vaccinations Save Your Brain?
https://www.aarp.org/health/drugs-supplements/vaccines-may-prevent-dementia/
[10] Could an inexpensive vaccine help stave off dementia?
https://www.vox.com/future-perfect/407273/dementia-shingles-vaccine-alzheimers-virus-old-age
TS.BS Trần Bá Thoại
Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM