SĐT: 
I. LỜI MỞ
Tuyến yên là một tuyến nhỏ, có hình hạt đậu nằm trong hố yên ở đáy não. Dù có kích thước nhỏ, nhưng tuyến yên là tuyến nội tiết chính chế tiết hormone điều hòa hoạt động của các tuyến nội tiết khác nên tuyến yên ảnh hưởng đến hầu như mọi cơ quan, bộ phận của cơ thể.
U tuyến yên khá hay gặp, nhiều nghiên cứu cho thấy, cứ 10 người trưởng thành thì có 1 người bị u tuyến yên. May mấn, phần lớn những khối u tuyến yên này rất nhỏ, không hoặc không bao giờ có dấu hiệu gì và không cần thiết điều trị.
Đa số các khối u tuyến yên đều lành tính. Tỷ lệ bệnh nhân u tuyến yên phải điều trị là rất thấp, u tuyến yên chiếm tỷ lệ 25% khối u trong sọ được phẫu thuật
II. DẤU HIỆU VÀ TRIỆU CHỨNG
Các dấu hiệu, triệu chứng của u tuyến yên với mỗi người sẽ có các mức độ khác nhau do còn phụ thuộc vào kích thước khối u, vị trí, loại nội tiết tố khối u tiết ra, mức độ phát triển của khối u… Nhưng thường vẫn sẽ nhận biết qua 3 nhóm triệu chứng sau:
1. Rối loạn nội tiết
* Tăng tiết prolactin khiến người bệnh bị mất kinh nguyệt, chậm kinh, rối loạn kinh nguyệt, vô sinh, tiết sữa ở vú (mặc dù không có thai, không có kinh). Một số trường hợp người bệnh đi chữa vô sinh nhiều năm mới phát hiện bị u tuyến yên tăng tiết prolactin. Người bệnh nam giới có thể bị giảm ham muốn tình dục, giảm hoặc mất cương, bất lực.
* Tăng tiết hormone tăng trưởng GH (growth hormone) gây cho người bệnh nhiều rối loạn phát triển khác như to đầu chi, mặt to, trán rộng, trán dô, cằm rộng, môi dày, da thô, bàn chân và ngón chân to, bàn tay và ngón tay to … Nhìn khuôn mặt của người bệnh bị u tuyến yên tăng tiết GH (Acromegaly) rất đặc biệt. Có thể chẩn đoán ngay người bệnh dựa vào việc quan sát khuôn mặt.
* Tăng tiết ACTH (adenocorticotrophic hormon) gây ra hội chứng Cushing. Người bệnh thường có mặt tròn (moon face), tăng cân, vết rạn da ở bụng, đùi, tay… cơ nhẽo, bụng to, tay chân nhỏ.
* Dấu hiệu suy tuyến yên : Khối u tuyến yên không tăng tiết nhưng chèn ép tế bào tuyến yên lành làm suy tuyến yên, giảm tiết các nội tiết tố gây ra các triệu chứng như bất lực, vô sinh, rụng lông, mất ngon miệng, mệt mỏi, da khô, chậm phát triển hay chậm dậy thì ở trẻ em…
2. Rối loạn thị giác
Khối u tuyến yên nằm ngay ở hố yên, phía dưới giao thoa thị giác (nơi bắt chéo của hai dây thần kinh thị giác) nên khi u lớn, chèn ép gây rối loạn thị giác như nhìn mờ, bán manh (chỉ nhìn được một phía trong hay phía ngoài). Khi bị bán manh, người bệnh chỉ có thể nhìn thấy hình ảnh ngay phía trước mặt, không nhìn được vật ở phía bên ngoài thái dương (bán manh thái dương), hoặc không nhìn thấy vật ở phía trong (bán manh phía mũi).
Một số người bệnh có thể nhận thấy được dấu hiệu bán manh, một số chỉ được bác sĩ phát hiện khi đi khám bệnh. U xâm lấn sang bên, vào xoang tĩnh mạch hang, gây ra lác mắt, nhìn đôi, tê bì mặt…do chèn ép dây thần kinh III, IV, V.
3.Tăng áp lực trong sọ
Do tăng lượng dịch xung quanh tổ chức não. Những triệu chứng của tăng áp lực trong sọ là đau đầu, buồn nôn, tăng huyết áp, giảm ý thức, thở nông, hôn mê…
Tăng áp lực trong sọ có rất nhiều biến chứng nguy hiểm như: tổn thương não vĩnh viễn, hôn mê kéo dài và thậm chí là tử vong. Nên ngay khi phát hiện ra các dấu hiệu của tổn thương trong sọ người bệnh cần đến các cơ sở y tế gần nhất để được cứu chữa kịp thời.
III. XÁC ĐỊNH CHẨN ĐOÁN
* Đo nồng độ các hormone liên quan qua xét nghiệm máu hoặc nước tiểu
* Tìm ra khối u và đo kích thước của khối u qua chụp cộng huởng từ MRI.
* Kiểm tra thị lực để xác định tổn thương hay gặp ở vùng thị giác.
IV. ĐIỀU TRỊ
Tùy thuộc vào kích thước cũng như mức độ ảnh hưởng của khối u mà lựa chọn phác đồ, phương pháp điều trị thích hợp. Có 3 phương pháp điều trị u tuyến yên hiện nay:
* Nội khoa (dùng thuốc)
Với bệnh nhân ở giai đoạn đầu dưới sự chỉ định của bác sĩ. Tuy nhiên với các bệnh nhân này cần duy trì việc tái khám thường xuyên để chắc chắn kích thước các khối u không phát triển.
* Phẫu thuật
Với các trường hợp khối u tuyến yên lớn, chèn ép lên dây thần kinh thị giác sẽ cần phải tiến hành phẫu thuật cắt bỏ thông qua mũi xoang và qua hộp sọ.
* Xạ trị
Được sử dụng để thu nhỏ khối u đối với những bệnh nhân không thể phẫu thuật hoặc phẫu thuật nhưng khối u bị tái phát
V THAM KHẢO
[Video 1] Những điều cần biết về u tuyến yên | Sức khoẻ và cộng đồng
[Video 2] Phẫu thuật nội soi u tuyến yên có nguy hiểm không?
[Video 3] Phẫu thuật nội soi u tuyến yên
[1] U tuyến yên: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị
https://www.vinmec.com/vie/benh/u-tuyen-yen-3050
[2] Các triệu chứng của u tuyến yên
https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/cac-trieu-chung-cua-u-tuyen-yen-vi
[3] U tuyến yên là gì? Triệu chứng, nguyên nhân và cách chẩn đoán
https://tamanhhospital.vn/u-tuyen-yen/
[4] 5 cách điều trị u tuyến yên phổ biến – Bệnh có chữa được không?
https://tamanhhospital.vn/cach-dieu-tri-u-tuyen-yen/
[5] Dấu hiệu và triệu chứng của bệnh u tuyến yên
https://hellodoctors.vn/u-tuyen-yen/dau-hieu-va-trieu-chung-cua-benh-u-tuyen-yen.html
TS.BS Trần Bá Thoại
Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM