THUỐC CHỐNG ĐÔNG VÀ THUỐC CHỐNG TIỂU CẦU (Anticoagulants & Antiplalets)

         I. LỜI MỞ

    Thuốc chống đông máu và thuốc chống tiểu cầu thường được dùng ngăn ngừa hoặc làm tan các cục máu đông nguy hiểm hình thành trong mạch máu hoặc tim. Nếu không được điều trị, những cục máu đông di chuyển vào mạch máu gây tắc nghẽn tuần hoàn máu và dẫn đến đau tim hoặc đột quỵ.

   Dù thường được gọi không đúng là thuốc loãng máu, nhưng đúng như tên gọi, hai nhóm thuốc này ngăn ngừa cục máu đông qua tác dụng chống đông máu và chống ngưng tập (kết dính) tiểu cầu.

   Bài viết cung cấp những thông tin cần biết về hai nhóm thuốc này.

      II. THUỐC CHỐNG ĐÔNG MÁU

      1. Định nghĩa

    Thuốc chống đông máu là thuốc làm giảm khả năng đông máu bằng cách tác động đến các yếu tố trong máu tham gia vào quá trình đông máu.  Các thuốc chống đông hiện đang sử dụng gồm có: Heparin, Dicoumarin, Warfarin, và các thuốc chống đông máu thế hệ mới (new oral anticoagulant NOAC) như ivaroxaban và dabigatran.

      2. Cơ chế tác dụng

    Thuốc chống đông máu hoạt động bằng cách ức chế hoạt động của các yếu tố đông máu có trong máu. Các yếu tố này đóng vai trò quan trọng trong việc kích hoạt quá trình đông máu.

    Heparin ngăn chặn hoạt động của thrombin bằng cách liên kết và kích hoạt antithrombin, một chất có sẵn tự nhiên trong máu. Thrombin là enzyme chuyển đổi protein fibrinogen thành fibrin khi cục máu đông hình thành.

    Dicoumarin hoạt động bằng cách tác động tiêu cực đến vitamin K, một vitamin quan trọng trong quá trình đông máu.

     3. Công dụng

    Thuốc chống đông máu được sử dụng để giúp ngăn ngừa sự hình thành cục máu đông trong cơ thể. Do đó, những loại thuốc này được sử dụng để điều trị các tình trạng bệnh lý như:

   Huyết khối tĩnh mạch sâu. Cục huyết khối tĩnh mạch sâu có thể vỡ ra và di chuyển đến phổi, não gây thuyên tắc phổi, đột quỵ.

   Cục máu đông hình thành trong động mạch vành của tim dẫn đến đau thắt ngực do nhồi máu  tim.

   Bệnh nhân rung nhĩ cũng có nguy cơ bị cục máu đông cao hơn và thường được kê đơn thuốc chống đông máu.

      4. Tác dụng phụ

   Tác dụng phụ của thuốc chống đông máu bao gồm gây ra nồng độ kali trong máu quá cao và đôi khi là giảm tiểu cầu. Giảm tiểu cầu xảy ra khi có quá ít tiểu cầu trong máu, điều này xảy ra do đôi khi heparin khiến hệ thống miễn dịch của người bệnh tấn công chúng. Chảy máu quá nhiều cũng có thể xảy ra khi sử dụng các loại thuốc này, đặc biệt là khi dùng chung với heparin. Warfarin là một loại thuốc có tác dụng phụ là chảy máu và bầm tím, đồng thời có thể gây khó chịu đường tiêu hóa.  

       III. THUỐC CHỐNG TIỂU CẦU

    1. Định nghĩa

   Thuốc chống tiểu cầu là một loại thuốc ngăn tiểu cầu kết dính với nhau để hình thành cục máu đông. Tiểu cầu là các tế bào hoạt động cùng với các protein dạng sợi có trong máu để tạo ra cục máu đông. Các thuốc chống tiểu cầu đang dùng hiện nay gồm tirofiban, eptifibatide, dipyridamole và abciximab.

   2. Cơ chế hoạt động

   Cách thức hoạt động của thuốc chống tiểu cầu khác nhau tùy thuộc vào loại thuốc.

   * Dipyridamole là một loại thuốc làm tăng nồng độ adenosine monophosphate vòng (cAMP). Phân tử cAMP này tác động đến các con đường truyền tín hiệu cần thiết để tiểu cầu kết tụ lại với nhau.

    * Các loại thuốc như abciximab hoạt động bằng cách liên kết với các protein thụ thể trên màng tế bào của tiểu cầu, ngăn tiểu cầu kết dính lại với nhau. Cơ chế này hoạt động vì thuốc thay thế các phân tử khác được cho là liên kết với thụ thể để kích hoạt tiểu cầu kết tụ.

    3. Công dụng

  Thuốc chống tiểu cầu đôi khi được dùng cho bệnh nhân bị đau tim vì người ta tin rằng những loại thuốc này có thể giúp giảm tổn thương cơ tim.

   Những thuốc nhóm này thường được kê đơn cho những người có tiền sử đột quỵ do thiếu máu cục bộ, bệnh động mạch vành, đau tim hoặc các vấn đề về động mạch ngoại biên.

    Chúng cũng có thể được kê đơn cho những người đã phẫu thuật van tim, phẫu thuật bắc cầu động mạch vành hoặc đặt stent động mạch.

     4. Tác dụng phụ

   Tác dụng phụ của thuốc chống tiểu cầu bao gồm bầm tím, chảy máu quá nhiều (bao gồm cả chảy máu từ hệ tiêu hóa), rối loạn tiêu  óa, chóng mặt và đôi khi là phát ban.   

      IV. NHỮNG ĐIỀU LƯU Ý

   PGS.TS Nguyên Lân Hiếu-Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, chuyên gia Tim mạch hàng đầu có  tóm tắt một số sai lầm và khó khăn trong sử dụng thuốc chống đông trên thực tế lâm sàng ở Việt Nam [1].