SĐT: 
I. LỜI MỞ
Trong cộng đồng, y tế và các ngành nghề khác, đều chê trách các bệnh viện không sử dụng xét nghiệm của nhau. Có người còn “nặng nề” kết luận: Các ông y tế muốn “vẽ” thêm xét nghiệm để kiếm lợi nhuận, thêm tiền bỏ túi, chẳng để ý gì lợi ích cho bệnh nhân.
Mặc dù từ 2016, Bộ Y tế đã lên kế hoach triển khai nhiều giải pháp, và năm 2017, ra quyết định 3148/QĐ-BYT ngày 07/7/2017 ban hành danh mục xét nghiệm áp dụng để liên thông, công nhận kết quả xét nghiệm giữ các bệnh viên. Nhưng cho đến nay, việc triển khai còn nhiều bất cập. và mới chỉ có khoảng 500/3.000 phòng xét nghiệm trên cả nước đạt chuẩn hóa, công khai kết quả.
Thực chất vấn đề này là thế nào?
II. XÉT NGHIỆM: CẦN THIẾT ĐỂ CHẨN CHỮA BỆNH
Sau khi sau khi hỏi bệnh sử, thầy thuốc sẽ khám lâm sàng bằng các thủ pháp nhìn, sờ, gõ, nghe và gần như bắt buộc phải nhờ đến cận lâm sàng. Đó là những thủ thuật và xét nghiệm hỗ trợ, để xác định căn bệnh, đánh giá mức độ cũng như tiên lượng bệnh.
Có rất nhiều xét nghiệm trong y khoa, chúng được chia làm hai nhóm: (1) xét nghiệm để chẩn đoán gồm chẩn đoán định hướng, chẩn đoán xác định (xét nghiệm vàng), chẩn đoán phân biệt và (2) xét nghiệm để theo dõi gồm theo dõi diễn tiến bệnh, hiệu quả điều trị, biến chứng.
Tóm lại, y học hiện đại không thể thiếu xét nghiệm và các bệnh viện được phân loại, hơn nhau, một phần là do có triển khai đủ xét nghiệm cần thiết phục vụ chuyên môn hay không: bệnh viện cấp 1 phải có đầy đủ xét nghiệm hơn bệnh viện cấp 2, cấp 3.
III. NHỮNG LÝ DO PHẢI LÀM LẠI XÉT NGHIỆM
1. Chưa tin cậy xét nghiệm của nơi gởi bệnh
Bệnh viện tuyến sau, thường là tuyến cao hơn và là nơi trực tiếp điều trị bệnh nhân, có “quyền” chưa tin cậy xét nghiệm của tuyến trước hoặc nghi ngờ kỹ thuật xét nghiệm của tuyến trước chưa đảm bảo. Ví dụ với xét nghiệm đường glucose máu, cùng một mẫu máu, nhưng tùy theo cách lấy máu, phương tiện, kỹ thuật xét nghiệm sẽ có thể có các kết quả khác nhau.
Theo luật y tế, bác sĩ điều trị phải chịu trách nhiệm trước bệnh nhân. Do đó, các đa số bệnh viện khi tiếp nhận bệnh chuyển đến thường phải làm lại xét nghiệm để có “bằng chứng” trong hồ sơ điều trị, đặc biệt với các bệnh nặng chuyển tuyến.
Có thể thấy điều này qua trả lời của lãnh đạo các bệnh viện trên các phương tiện truyền thông. Cụ thể, theo ông Trịnh Hồng Sơn, Phó Giám đốc Bệnh viện Việt – Đức cho biết, bệnh viện mới chỉ chấp nhận một số kết quả xét nghiệm của một số bệnh viện lớn như: Bạch Mai, K, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, Nhi Trung ương… Tương tự, tại Bệnh viện Xanh Pôn, ông Nguyễn Đình Hưng, Giám đốc Bệnh viện cho rằng: Tuy vẫn tôn trọng kết quả xét nghiệm của các bệnh viện khác chuyển đến, nhưng với một số trường hợp còn nghi ngờ, chưa rõ ràng thì vẫn phải làm xét nghiệm lại.
GS.TS Trần Ngọc Sinh, Chủ tịch Hội Niệu học TP.HCM, nói: “Vô số phòng xét nghiệm hiện nay được mở ra và sự sai số về kết quả xét nghiệm giữa các nơi là có thật. Sai số có thể là do con người, máy móc, thuốc thử và cả phương pháp làm xét nghiệm giữa các nơi khác nhau. Một số cơ sở xét nghiệm lấy máu bệnh nhân rồi cho vào tủ lạnh, đợi gom cho đủ số lượng rồi mới đưa đến nơi khác làm xét nghiệm dẫn đến làm sai lệch kết quả”. Vì vậy, việc xét nghiệm lại sẽ giúp chẩn đoán chính xác, tránh được các sai sót có thể xảy ra.
2. Tuyến trước chưa có xét nghiệm đủ “tầm” để chẩn bệnh
Rõ ràng bệnh viện tuyến trước thường và chỉ chuyển lên tuyến cao hơn, nơi có những kỹ thuật, thăm dò, xét nghiệm mà bệnh viện mình không có. Ví dụ những xét nghiệm sinh hóa cao cấp về nội tiết, di truyền phân tử, thậm chí có những xét nghiệm thường quy nhưng với kỹ thuật mới sẽ có độ nhạy và đặc hiệu cao cấp hơn.
3. Những xét nghiệm để theo dõi diễn biến, hiệu quả điều trị phải làm nhiều lần
Trong khá nhiều bệnh, trong quá trình theo dõi điều trị thầy thuốc bắt buộc phải làm xét nghiệm nhiều lần. Ba thí dụ minh họa cho điều này là Sốc nhiễm trùng, Đái tháo đường và Sốt xuất huyết: Trong Sốc nhiễm trùng những thông số sinh học được đo thường xuyên trên máy monitor và qua các xét nghiệm sinh hóa; trong Đái tháo đường các xét nghiệm glucose máu, điện giải đồ, khí máu động mạch…được tiến hành mỗi giờ; trong Sốt xuất huyết xét nghiệm tiểu cầu, Hct (độ đặc máu) ít lắm 3 lần mỗi ngày…
IV. CẦN CÓ QUY CHUẨN, KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ
Lạm dụng xét nghiệm và cho xét nghiệm trùng lắp là có xảy ra. Cho nên, cũng cần có sự kiểm tra quản lý để hạn chế sai sót hay tiêu cực.
Theo quyết định 3148/QĐ-BYT ngày 5/7/2017, Bộ Y tế đã quy định:
* Những phòng xét nghiệm đã đạt tiêu chuẩn chất lượng quốc tế ISO 15189 sẽ chỉ áp dụng danh mục liên thông với các phòng xét nghiệm khác cũng có cùng chất lượng ISO 15189. Ví dụ Bệnh viện A có phòng xét nghiệm sinh hóa đạt chất lượng mức 3 nhưng phòng xét nghiệm vi sinh đạt chất lượng mức 4 thì bệnh viện này có thể công nhận kết quả xét nghiệm từ phòng xét nghiệm sinh hóa khác cũng đạt mức 3, nhưng chỉ công nhận kết quả từ phòng xét nghiệm vi sinh khác đạt mức 4.
* Ban hành danh mục xét nghiệm áp dụng để liên thông, công nhận kết quả xét nghiệm gồm 22 loại xét nghiệm huyết học, 17 loại xét nghiệm sinh hoá, 26 loại xét nghiệm vi sinh có thể được liên thông kết quả. Đây là các loại xét nghiệm thường quy, phổ biến trong khám bệnh, chữa bệnh và ít có sự thay đổi về kết quả theo thời gian. Tại danh mục này, Bộ Y tế cũng quy định rõ khoảng thời gian mà kết quả xét nghiệm có giá trị để làm cơ sở cho việc công nhận kết quả, đồng thời tiếp tục nhấn mạnh việc công nhận kết quả xét nghiệm phải “tùy bệnh lý và diễn tiến lâm sàng của bệnh” để việc liên thông công nhận kết quả xét nghiệm phụ thuộc rất nhiều vào đánh giá chuyên môn trên thực tế người bệnh, không thể thực hiện một cách máy móc, cứng nhắc.
Trong nhiều đợt kiểm tra bệnh viện, nhiều lãnh đạo đã nhắc nhở bệnh viện phải lưu tâm kiểm soát, hạn chế tình trạng chỉ định xét nghiệm: bác sĩ khi chỉ định xét nghiệm, chiếu chụp phải rà soát những kết quả xét nghiệm nào bệnh nhân đã có không cần làm lại, xét nghiệm nào chưa có, cần bổ sung mới được chỉ định làm, tránh lãng phí, tốn kém tiền bạc, thời gian và công sức bệnh nhân. Với những xét nghiệm đắt tiền, nếu bắt buộc phải chỉ định làm lại thì cần tư vấn giải thích, tránh gây bức xúc cho người bệnh. Đồng thời, cũng chỉ đạo các bệnh viện cùng hạng cần phải có quy trình nội kiểm, ngoại kiểm chuẩn mực để chấp nhận kết quả xét nghiệm của nhau, tránh tình trạng một số bệnh viện cùng hạng, thậm chí nằm sát nhau nhưng khi bệnh nhân từ bệnh viện này chuyển sang bệnh viện kia vẫn phải làm lại xét nghiệm không cần thiết.
V. ĐÔI ĐIỀU BÀN LUẬN
Ngày 29/9 vừa qua, phát biểu tại hội nghị tổng kết đề án “Tăng cường năng lực hệ thống quản lý chất lượng phòng xét nghiệm y học giai đoạn 2016 – 2025 và thực hiện liên thông kết quả xét nghiệm” tổ chức tại TPHCM, TS.BS Hà Anh Đức, Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế), cho biết:
1* Hiện nay, hầu hết bệnh nhân đều phải thực hiện nhiều lần xét nghiệm khi chuyển tuyến hoặc tái khám. Không ít trường hợp, phải làm lại các xét nghiệm máu, nước tiểu, chẩn đoán hình ảnh… chỉ vì chưa có cơ chế liên thông sử dụng kết quả xét nghiệm từ cơ sở y tế khác.
2* Chi phí xét nghiệm chạm ngưỡng gần 30.000 tỷ đồng/năm, chiếm hơn 19% tổng chi phí bảo hiểm y tế. Nếu tái sử dụng 1-2% số lượng xét nghiệm cả nước đã có thể tiết kiệm được từ 300 đến 600 tỷ đồng mỗi năm [8];[9].
Xét nghiệm rất cần thiết để chẩn đoán và theo dõi bệnh. Thầy thuốc mà thiếu xét nghiệm hỗ trợ thì chỉ “đoán” chứ không thể chẩn bệnh được. Tuy nhiên, những xét nghiệm để theo dõi diễn tiến và điều trị cần phải làm nhiều lần, thậm chí là liên tục (monitoring), để kịp thời xử lý tình huống, diễn tiến phát sinh sớm nhất.
Thầy thuốc phải hiểu rõ phải quy trình, ý nghĩa và công dụng của các xét nghiệm mình cho tiến hành trên bệnh nhân. Có như thế, chúng ta sẽ tránh được những xét nghiệm lặp lại không cần thiết, như chụp phim gãy xương đến hai lần, hoặc cho làm thừa xét nghiệm vô ích tốn tiền bạc, thời gian, công sức của bệnh nhân.
VI. THAM KHẢO
[Video1] Liên Thông Kết Quả Xét Nghiệm
[Video2] Bệnh viện hạng đặc biệt triển khai Bệnh án điện tử, liên thông kết quả xét nghiệm
[Video2] Liên thông kết quả xét nghiệm – lợi ích vàng cho bệnh nhân ung thư
[1] Bệnh viện không dùng xét nghiệm của nhau: Tại sao?
https://dantri.com.vn/suc-khoe/benh-vien-khong-dung-xet-nghiem-cua-nhau-tai-sao-20160225120212392.htm
[2] Liên thông kết quả xét nghiệm: bước tiến mới của ngành y tế
https://nghiepvuy.medinet.gov.vn/chuyen-muc/lien-thong-ket-qua-xet-nghiem-buoc-tien-moi-cua-nganh-y-te-cmobile4837-62295.aspx
[3] Quyết định số 3148/QĐ-BYT ngày 07/7/2017 Ban hành danh mục xét nghiệm áp dụng để liên thông, công nhận kết quả xét nghiệm
https://nghiepvuy.medinet.gov.vn/chuyen-muc/lien-thong-ket-qua-xet-nghiem-buoc-tien-moi-cua-nganh-y-te-cmobile4837-62295.aspx
[4] Liên thông kết quả xét nghiệm trong chăm sóc sức khỏe nhân dân
[5] Thực hiện hiệu quả, tránh phiền hà cho người dân khi liên thông kết quả xét nghiệm
https://suckhoedoisong.vn/thuc-hien-hieu-qua-tranh-phien-ha-cho-nguoi-dan-khi-lien-thong-ket-qua-xet-nghiem-169231211102243226.htm
[6] Liên thông kết quả cận lâm sàng: tiết kiệm thời gian, chi phí
https://kinhtedothi.vn/lien-thong-ket-qua-can-lam-sang-tiet-kiem-thoi-gian-chi-phi.html
[7] Sẽ liên thông dữ liệu xét nghiệm trên cả nước
https://thanhnien.vn/se-lien-thong-du-lieu-xet-nghiem-tren-ca-nuoc-185250928211103683.htm
[8] Mỗi năm, người bệnh Việt Nam phải chi 30.000 tỷ đồng làm xét nghiệm
https://tienphong.vn/moi-nam-nguoi-benh-viet-nam-phai-chi-30000-ty-dong-lam-xet-nghiem-post1782160.tpo
[9] Liên thông xét nghiệm giữa các bệnh viện giúp tiết kiệm hàng trăm tỉ đồng
https://nld.com.vn/lien-thong-xet-nghiem-giua-cac-benh-vien-giup-tiet-kiem-hang-tram-ti-dong-196250929143430647.htm
TS.BS Trần Bá Thoại
Ủy viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam