SĐT: 
I. LỜI MỞ
Đột quỵ do tắc mạch não và đau thắt ngực do nhồi máu cơ tim là hai nguy cơ gây tử vong và tàn phế rất cao.
Với sự tiến bộ của y học, trong đó việc dùng thuốc chống đông máu và can thiệp nội mạch đã cứu sống nhiều bệnh nhân, với đều kiện là phải được đến cơ sở y tế trong khoảng thời gian vàng.
Thời gian vàng, giờ vàng, là gì ? Tại sao phải tôn trọng giờ vàng trong cấp cứu bệnh nhân đau tim, đột quỵ ?
II. ĐỘT QUỴ CÓ TẦN SUẤT MẮC BỆNH CAO
Đột quỵ (tai biến mạch não, stroke) là tình trạng não bị tổn thương do bệnh lý: Tắt mạch gây thiếu máu (nhồi máu não, nhũn não) chiếm đến 71%, xuất huyết (vỡ mạch máu não) chiếm 26% và các nguyên nhân khác chiếm 3% còn lại.
Tuổi càng cao, nguy cơ đột quỵ càng lớn càng lớn, thống kê thấy hơn 83% số trường hợp đột quỵ là ở lứa tuổi trên 50. Đột quỵ là một trong các nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật, đứng hàng thứ ba về bệnh gây tử vong ở người lớn, sau ung thư và tim mạch.
Theo giáo sư Stephen Davis, Chủ tịch Tổ chức Đột quỵ Thế giới, mỗi năm toàn cầu có 16 triệu ca đột quỵ và khoảng 6 triệu ca tử vong.
Ở Việt Nam, theo Bộ Y Tế hơn 200.000 ca đột quỵ /năm, trong đó nhồi máu não chiếm 70-80% và tỷ lệ tử vong còn cao.
Hiện nay, có đến 50% số bệnh nhân bị đột quỵ tử vong, 90% bệnh nhân sống sót gặp phải di chứng và nguy cơ tái phát.
III. NHỒI MÁU CƠ TIM TỬ VONG NHIỀU
Trong hệ đại tuần hoàn, tim là cái bơm, đẩy máu nuôi toàn cơ thể. Bản thân cái “bơm” tim cũng được hệ thống động mạch vành, gồm hai nhánh, xuất phát từ gốc động mạch chủ đưa máu đến nuôi cơ tim. Khi mạch vành bị hẹp lòng do co thắt hay xơ vữa lượng máu nuôi cơ tim sẽ bị thiếu, gây ra bệnh mạch vành: bệnh cơ tim thiếu máu, thiểu năng vành hay suy vành. Nếu mảng xơ vữa bong ra, thành mạch bị tổn thương, chảy máu tạo cục huyết đông gây tắc mạch vành đột ngột hay nhồi máu cơ tim.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có 2,5 triệu người chết do bệnh nhồi máu cơ tim, trong đó 25% chết trong giai đoạn cấp tính của bệnh và trong vòng năm sau đó chết thêm 5% – 10%.
Ở Hoa Kỳ, có 1/6 người chết vì bệnh tim mạch. Mỗi năm có khoảng 635. 000 trường hợp nhồi máu mới xuất hiện và 280 000 trường hợp nhồi máu tái phát, 150 000 nhồi máu im lặng. Ước tính rằng, cứ mỗi 34 giây là có một trường hợp nhồi máu xuất hiện, 1 phút là có một trường hợp tử vong.
Ở Việt Nam, Năm 2003, theo thống kê của Viện tim mạch Quốc gia Việt Nam, năm 2003 tỷ lệ bệnh nhân vào viện vì nhồi máu cơ tim cấp là 4,2% đến năm 2007 tăng lên gấp đôi là 9,1%.
IV CÓ “6 GIỜ VÀNG” ĐỂ CỨU BỘ NÁO
Các tế bào thần kinh, neuron, rất nhạy cảm với tình trạng thiếu oxy và dưỡng chất, khi bị đột quỵ, vùng não thiếu máu nuôi sẽ ngưng hoạt động rồi “chết” đi trong vòng vài giây đến vài phút. Trong đột quỵ do tắc động mạch lớn, cứ qua 1 phút có khoảng 2 triệu neuron sẽ chết đi. Mức độ di chứng cũng phụ thuộc rất nhiều vào phát hiện và điều trị. Nếu đến viện trong 3 giờ đầu sẽ phục hồi khả quan.
Với sự tiến bộ của y học, tỷ lệ tử vong do đột quỵ đã giảm so với trước đây. Phương cách can thiệp nội mạch của Hội Đột quỵ Hoa kỳ (2015) được nhiều nước kể cả Việt Nam áp dụng cho hiệu quả đến 80%. Tuy nhiên, việc cấp cứu can thiệp nội mạch chỉ có hiệu quả nếu được tiến hành sớm, trong “giờ vàng”, sau 6 giờ sẽ không còn tác dụng.
Ở Việt Nam, theo GS. Nguyễn Văn Thông, nguyên Giám đốc Trung tâm Đột quỵ, Bệnh viện Quân y 108, chỉ có khoảng dưới 1% bệnh nhân bị đột quỵ được điều trị bằng thuốc tiêu sợi huyết đúng cách trước khi đến bệnh viện. Kiến thức về “giờ vàng” (3-4 giờ đầu từ khi khởi phát đột quỵ) chưa được thông tin, cho nên rất nhiều bệnh nhân tàn phế vì di chứng.
V. CHỈ CÓ 60 PHÚT ĐỂ CỨU QUẢ TIM
Theo Phó Giáo sư Phạm Mạnh Hùng, Tổng thư ký Hội Tim mạch học Việt Nam, cho rằng “với bệnh nhồi máu cơ tim cấp, thời gian chính là sự sống”.
Theo nghiên cứu mới nhất trên thế giới, từ lúc bệnh nhân có biểu hiện đau thắt ngực hoặc quỵ xuống đến lúc được can thiệp động mạch vành dưới 2 giờ là thời gian tốt nhất, tỷ lệ sống cao nhất, đây là “thời gian vàng” để cứu tim. Nhiều chuyên gia tim mạch tính ra rằng cứ trì hoãn tái tưới máu cho nhồi máu cơ tim cấp 30 phút thì tử vong sau 1 năm tăng lên 8%.
Tiếc thay, theo thống kê tại Viện Tim mạch quốc gia, Hà Nội, chỉ gần 2% bệnh nhân nhồi máu cơ tim đến sớm trong khoảng “thời gian vàng” trên. Số người đến bệnh viện trước 12 giờ khoảng 40%; còn lại là bệnh nhân đến quá muộn nên nhiều trường hợp không cứu được hoặc để lại những di chứng nặng nề.
VI. ĐÔI ĐIỀU BÀN LUẬN
* Với sự tiến bộ của y học, tỷ lệ tử vong do đột quỵ và nhồi máu cơ tim đã giảm so với trước đây rất nhiều. Tuy nhiên vì thường đến viện quá trễ, quá xa “giờ vàng” nên di chứng còn cao
* Khi có bệnh nhân đột quỵ, không nên cố gắng sơ cứu theo thói quen, đặc biệt dùng những thủ thuật “dân gian”, thuốc nam mách miệng… sẽ hao phí thời gian vàng của người bệnh, mà nên đưa ngay đến các trung tâm y tế.
Có 6 giờ để cứu bộ não, nhưng chỉ có 60 phút để cứu quả tim
VI. TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Tai biến mạch máu não
https://vi.wikipedia.org/…/Tai_bi%E1%BA%BFn_m%E1%BA…
[2] Nhồi máu cơ tim
https://vi.wikipedia.org/…/Nh%E1%BB%93i_m%C3%A1u_c%C6…
[3] Những dấu hiệu sớm cảnh báo nhồi máu cơ tim cấp
http://benhvien108.vn/nhung-dau-hieu-som-canh-bao-nhoi…
[4] Nhồi máu cơ tim cấp là một trong những nguyên nhân, dấu hiệu và “giờ vàng”
https://tamanhhospital.vn/nhoi-mau-co-tim-cap/
[5] Nhồi máu cơ tim – Một biến chứng nguy hiểm
http://bachmai.gov.vn/…/5721-nhoi-mau-co-tim-mot-bien…
[6] Nhồi máu cơ tim cấp: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị
https://suytim.co/…/nhoi-mau-co-tim-cap-nguyen-nhan…
[7] Có 6 giờ cứu bộ não, nhưng chỉ 60 phút cứu quả tim
https://tuoitre.vn/6-gio-cuu-bo-nao-nhung-chi-co-60-phut…
[8] Giờ “vàng” để cứu đột quỵ
http://dantri.com.vn/…/gio-vang-de-cuu-dot-quy…
[9] Bàn tay, xét nghiệm và thời gian “vàng” trong ngành y tế
http://dantri.com.vn/…/ban-tay-xet-nghiem-va-thoi-gian…
[10] Méo cười, ngọng nói, xuội tay. Đúng là đột quỵ, cứu ngay không chờ
https://tranbathoaimdphd.wordpress.com/…/meo-cuoi…/
[11] Cần 60 phút cứu người đột quỵ phục hồi hoàn toàn
http://benhvien108.vn/60-phut-cuu-nguoi-dot-quy-phuc-hoi…
[12] “Giờ vàng” giúp bệnh nhân đột quỵ thoát hiểm
http://benhvien108.vn/%E2%80%9Cgio-vang%E2%80%9D-giup…
[13] Thời gian vàng đột quỵ
[14] Thời điểm vàng cấp cứu đột quỵ tim
[15] 30 phút “rượt đuổi” tử thần cứu người bệnh nhồi máu cơ tim cấp
TS.BS Trần Bá Thoại
Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM