SĐT: 
I. LỜI MỞ
Biến thể Delta vừa lây lan mạnh, vừa chuyển mức độ nặng nhanh, gây quá tải bệnh viện. Trước tình thế này, ngày 12/8, chính quyền Tổng thống Joe Biden kêu gọi các cơ sở y tế dùng thêm kháng thể đơn dòng trong điều trị. Trước đó, 26/5, FDA cũng đã cấp phép sử dụng khẩn cấp cho thuốc Sotrovimab, một kháng thể đơn dòng, để điều trị cho những ca bệnh mức độ vừa và nhẹ từ 12 tuổi trở lên [1];[2].
Kháng thể đơn dòng là thuốc gì? Chúng tác dụng ra sao?
II. ĐỊNH DANH
Kháng thể đơn dòng, mAb hoặc moAb, là những kháng thể được tạo ra bằng cách nhân dòng một tế bào bạch cầu duy nhất.
Khác với các kháng thể đa dòng, được tạo ra bởi một số dòng tế bào máu, có thể liên kết với nhiều phần kháng nguyên (epitope) khác nhau; các kháng thể đơn dòng chỉ có ái lực đơn dòng, liên kết với cùng một epitope được nó nhận diện mà thôi.
Hiện nay, các nhà khoa học có thể tạo ra các kháng thể đơn dòng liên kết đặc hiệu với hầu như bất kỳ chất , kháng nguyên, nào đó. Vì thế, kháng thể đơn dòng đã trở thành một công cụ quan trọng trong hóa sinh, sinh học phân tử và y học.
III. LỊCH SỬ PHÁT HIỆN
Đầu thế kỷ 20, nhà miễn dịch học Paul Ehrlich đề xuất ý tưởng “viên đạn ma thuật”, hợp chất có khả năng nhắm mục tiêu chọn lọc, là các sinh vật gây bệnh. Đây là khái niệm về kháng thể và thuốc đơn dòng. Ehrlich và Élie Metchnikoff đã nhận được giải Nobel Sinh Y học năm 1908 vì đưa ra lý thuyết cơ sở về miễn dịch học.
Những năm 70 của thế kỷ trước, các tế bào lympho sản xuất một kháng thể duy nhất đã được biết đến, dưới dạng đa u tủy, ung thư các tế bào B. Năm 1973, Jerrold Schwaber mô tả việc sản xuất các kháng thể đơn dòng bằng cách sử dụng tế bào lai người-chuột. Năm 1975, Georges Köhler và César Milstein đã thành công trong việc kết hợp tế bào u tủy với tế bào B để tạo ra các khối u lai có thể tạo ra các kháng thể đặc hiệu với các kháng nguyên đã biết. Georges Köhler, César Milstein, và Niels Kaj Jerne cùng nhận giải Nobel Sinh Y học năm 1984 nhờ khám phá này.
Năm 1988, Greg Winter và cộng sự đi tiên phong trong kỹ thuật nhân hóa (humanize) các kháng thể đơn dòng.
Vào những năm 90 thế kỷ 20, nhiều nghiên cứu đạt tiến bộ sử dụng kháng thể đơn dòng để điều trị, và vào năm 2018, James P. Allison và Tasuku Honjo nhận được giải Nobel Sinh Y học vì phát triển liệu pháp điều trị ung thư bằng cách ức chế điều hòa miễn dịch tiêu cực (inhibition of negative immune regulation) bằng cách sử dụng các kháng thể đơn dòng.
IV. LIỆU PHÁP KHÁNG THỂ ĐƠN DÒNG
Các kháng thể đơn dòng đã được sử dụng trong điều trị:
1. UNG THƯ
Dùng các kháng thể đơn dòng liên kết đặc hiệu với các kháng nguyên của tế bào ung thư và tạo phản ứng miễn dịch chống lại tế bào ung thư đích.
Nhiều MAbs đã được FDA phê chuẩn gồm Alemtuzumab, Bevacizumab, Cetuximab, Gemtuzumab ozogamicin, Ipilimumab, Ofatumumab, Panitumumab, Pembrolizumab, Ranibizumab, Rituximab, Trastuzumab.
2. BỆNH TỰ MIỄN
Các kháng thể đơn dòng sử dụng cho các bệnh tự miễn gồm: Infliximab và adalimumab trong bệnh viêm khớp dạng thấp, bệnh Crohn, viêm loét đại tràng và viêm cột sống dính khớp nhờ khả năng liên kết và ức chế TNF-α. Basiliximab và daclizumab ức chế IL-2 trên các tế bào T được hoạt hóa và do đó giúp ngăn ngừa thải ghép cấp tính trong ghép thận. Omalizumab ức chế immunoglobulin E (IgE) ở người và rất hữu ích trong điều trị hen suyễn dị ứng từ trung bình đến nặng.
3. NHIỄM VIRUS
Bavituximab, palivizumab, casivimab, imdevimab, bamlanivimab, etesevimab..
4. COVID-19
Bộ gen của SARS-CoV-2 mã hóa bốn protein cấu trúc chính là protein gai (S), protein vỏ (E), protein màng (M), và nucleocapsid 
, và các protein phụ và protein phi cấu trúc. Protein gai S lại có hai tiểu đơn vị, S1 và S2, là trung gian giúp virus gắn kết vào màng và xâm nhập vào tế bào vật chủ qua thụ thể ACE2
, và các protein phụ và protein phi cấu trúc. Protein gai S lại có hai tiểu đơn vị, S1 và S2, là trung gian giúp virus gắn kết vào màng và xâm nhập vào tế bào vật chủ qua thụ thể ACE2Các kháng thể đơn dòng gắn vào protein S được dùng để điều trị COVID-19. Dữ liệu khoa học cho thấy, các kháng thể đơn dòng đóng vai trò ngăn ngừa lây nhiễm SARS-CoV-2.
* Ở Mỹ, FDA đã cấp Giấy phép Sử dụng Khẩn cấp (EUA) cho ba kháng thể đơn dòng để điều trị các ca COVID-19 nhẹ đến trung bình chưa cần nhập viện, và để giảm bệnh chuyển nặng::
1. Bamlanivimab+etesevimab:
Là những kháng thể đơn dòng trung hòa liên kết với các phần kháng nguyên khác nhau chồng chéo trong protein gai S.
Ngày 25/6, hỗn hợp bamlanivimab + etesevimab bị tạm dừng vì cả hai biến thể Gamma (P.1) và Beta (B.1.351) đang lưu hành ở Mỹ giảm nhạy cảm
2. Casirivimab + imdevimab: Đây là những kháng thể đơn dòng tái tổ hợp của người liên kết với các phần kháng nguyên của protein S.
3. Sotrovimab: Kháng thể đơn dòng này ban đầu được xác định vào năm 2003 từ một người sống sót sau SARS-CoV. Sotrovimab tác dụng lên phần kháng nguyên của protein S của cả SARS-CoV và SARS-CoV-2.
* Ở Anh
V. BÀN VÀ KÊT
Hiện nay, trong danh sách 6 nhóm thuốc điều trị COVID-19 theo thứ tự đặc hiệu, ưu tiên, thì các kháng thể đơn dòng thuộc nhóm thứ hai [3].
Thay vì được hệ miễn dịch chủ động sinh tổng hợp sau khi được chích vaccine, các kháng thể đơn dòng này được các hãng dược phẩm phát triển và sản xuất, và bác sĩ dùng theo cách miễn dịch thụ động (passive immunity) như khi dùng SAT (uốn ván), SAD (bạch hầu), SAV (rắn cắn)…
Điểm yếu của kháng thể đơn dòng là mỗi loại chỉ tác dụng lên một phần kháng nguyên (epitope) duy nhất của SARS-CoV-2 mà thôi. Do đó, tác dụng của các kháng thể đơn dòng là hạn hẹp.
VI. TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] FDA cho dùng kháng thể đơn dòng Sotrovimab điều trị COVID-19
[2] Nhà Trắng khuyến khích dùng kháng thể đơn dòng chữa Covid-19
[3] Thuốc điều trị COVID-19: Toàn bộ thông tin bạn cần biết
[4] Monoclonal antibody
[5] Anti-SARS-CoV-2 Monoclonal Antibodies
[6] Monoclonal antibodies for high-risk COVID-19 positive patients
TS.BS Trần Bá Thoại
BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM