VACCINE NGỪA THỦY ĐẬU-NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT

     I. LỜI MỞ

   Vì có ca bệnh tự khỏi, nhiều người lơ là tiêm phòng bệnh thủy đậu. Tuy nhiên, thủy đậu có nhiều khả năng biến chứng, ảnh hưởng đến cả hệ hô hấp lẫn thần kinh.

   Trong khi đó, vaccine phòng ngừa thủy đậu đã có từ lâu và phòng bệnh rất hiệu quả. Chi phí tiêm chủng cũng thấp hơn nhiều lần so với chi phí điều trị biến chứng do thủy đậu gây ra.

   II.TỔNG QUAN BỆNH THỦY ĐẬU

   Thủy đậu, trái rạ, là bệnh lây nhiễm cấp tính do virus Varicella Zoster (VZV) gây ra. Bệnh biểu hiện đặc trưng bởi các nốt phát ban ngứa và phồng rộp, xuất hiện ở ngực, lưng, mặt và có thể lan khắp cơ thể.

    Thủy đậu lây qua đường hô hấp, tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua dịch rỉ bám lên bề mặt, vật dụng cá nhân từ các nốt phồng rộp. Người mắc thủy đậu bắt đầu lây nhiễm cho người khác từ 1-2 ngày trước cả khi phát ban. Vì vậy, bệnh rất dễ lây truyền giữa người và người.

    Các thống kê cho thấy trước khi có vắc xin thủy đậu, 90% trẻ dưới 15 tuổi và 95% người lớn ở các nước ôn đới từng mắc bệnh. Còn ở các nước nhiệt đới, tỷ lệ người lớn từng mắc thủy đậu cũng được nhìn thấy cao hơn trẻ em.

    Thủy đậu có thể xuất hiện quanh năm. Và như các virus lây qua đường hô hấp khác, virus thủy đậu thường phát triển mạnh vào các tháng lạnh như mùa đông – xuân.

   Ai cũng có thể mắc thủy đậu nếu không được tiêm ngừa vắc xin thủy đậu từ trước. Người có bệnh nền, miễn dịch non yếu hoặc suy yếu là đối tượng có nguy cơ cao dễ mắc thủy đậu, có thể kể đến như người mắc bệnh nền tim mạch, tiểu đường, phổi tắc nghẽn mãn tính COPD; người đang sử dụng các thuốc ức chế miễn dịch; người mắc HIV/AIDS; trẻ nhỏ, người lớn tuổi, phụ nữ mang thai…

   Sau khi tiếp xúc mầm bệnh, thời gian ủ bệnh của virus thủy đậu thường kéo dài từ 2-3 tuần. Ở trẻ nhỏ dưới 1 tuổi, trước khi xuất hiện các nốt phồng rộp, trẻ có thể xuất hiện các triệu chứng như sốt cao trên 38 độ C, không chịu bú, ngủ li bì, mệt mỏi, thường xuyên quấy khóc và có thể xuất hiện ho. Các triệu chứng thủy đậu ở người lớn cũng giống trẻ nhỏ như mệt mỏi, đau cơ, sốt, ho, sổ mũi và có thể nặng hơn.

   Các mụn nước thường bắt đầu xuất hiện ở vùng đầu, các chi và lan nhanh ra toàn thân chỉ trong 12-24 giờ. Các nốt phồng rộp có thể gây ra cảm giác ngứa ngáy, khó chịu. Nếu gãi, ngón tay có thể gây vỡ các mụn nước tạo thành các vết trầy xước, vết loét dẫn đến nhiễm trùng. Nếu được chăm sóc tốt, các mụn nước sẽ rỉ dịch, tạo thành vảy và bắt đầu lành lại.

   Cơ thể không có miễn dịch tự nhiên với thủy đậu. Vì vậy khi mắc bệnh mà không được tiêm phòng vắc xin thủy đậu từ trước, cả trẻ em và người lớn đều có thể gặp các biến chứng nguy hiểm đến tính mạng.

   Do hệ miễn dịch non yếu, trẻ sơ sinh nếu mắc thủy đậu có thể dẫn đến hàng loạt biến chứng nguy hiểm mất nước, suy giảm tiểu cầu, co giật, viêm phổi, viêm màng não, nhiễm trùng thứ phát tại các nốt mụn, hội chứng Reye gây buồn nôn dễ phát triển thành phù nề não, tổn thương gan và ngừng thở…

   Trẻ em thường có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn người lớn. Tuy nhiên, người lớn chưa có miễn dịch, khi mắc bệnh thủy đậu thường có nguy cơ gặp các biến chứng cao hơn trẻ nhỏ.

   Người trưởng thành có bệnh nền, suy giảm miễn dịch khi mắc thủy đậu có thể dẫn đến các biến chứng như nhiễm trùng da, viêm phổi, viêm não, viêm thận, suy thận, viêm khớp.

   Đặc biệt, phụ nữ mang thai mắc thủy đậu có thể đe dọa đến cả tính mạng của cả mẹ và bé. Khoảng 2% thai phụ mắc thủy đậu trong tuần thứ 13-19 của thai kỳ có thể dẫn đến thủy đậu bẩm sinh cho trẻ khi sinh ra. Trẻ sinh ra có khả năng cao mắc mang dị tật suốt đời. Và khoảng 33% trẻ mắc thủy đậu bẩm sinh tử vong trong 2 năm đầu đời.

   Nếu mẹ bầu mắc thủy đậu vào 5 ngày trước hoặc 2 ngày sau sinh, 17-30% trẻ sinh ra có thể mắc thủy đậu sơ sinh. 20% số trẻ mắc thủy đậu sơ sinh sẽ tử vong với nhiều biến chứng như viêm phổi, viêm gan, viêm não…

    Sau khi lây nhiễm vào cơ thể, virus thủy đậu vẫn tiếp tục đi theo các dây thần kinh đến trú ngụ ở tủy sống. Virus có thể trú ngụ hàng chục năm, khi miễn dịch suy yếu, người từng mắc thủy đậu có thể tái phát bệnh, được gọi là Zona thần kinh.

     Zona thần kinh thường biểu hiện với các mụn nước, gây mất thẩm mỹ và cảm giác đau đớn, có thể ảnh hưởng đến chức năng vận động. Các thống kê cho thấy 15% người già từng mắc thủy đậu khi còn trẻ sẽ phát triển thành Zona thần kinh. Bệnh vẫn có tỷ lệ thấp phát bệnh ở trẻ em từng mắc thủy đậu.

       III. TỔNG QUAN VỀ VACCINE NGỪA THỦY ĐẬU 

     Vaccine thủy đậu là một trong những cách phòng ngừa hiệu quả cho cả trẻ em và người lớn khỏi mắc và gặp các biến chứng nguy hiểm đến tính mạng do thủy đậu gây ra. Vaccine thủy đậu đã được chứng minh khả năng bảo vệ lên đến 98% khỏi virus gây bệnh.

     1. Cơ chế phòng bệnh

    Vaccine thủy đậu là vaccine sống, giảm độc lực, chứa một lượng nhỏ virus Varicella Zoster đã được làm suy yếu và không có khả năng gây bệnh. Khi được đưa vào cơ thể, vaccine thủy đậu sẽ kích thích hệ miễn dịch sinh ra kháng thể với virus. Đây là cách giúp hệ miễn dịch đánh trận giả và  “học” được cách nhận diện tác nhân gây bệnh.

    Từ đó, cơ thể sẽ nhanh chóng nhận diện và tiêu diệt virus thủy đậu khi mầm bệnh này xâm nhập vào cơ thể. Nhờ cơ chế này mà cơ thể người đã được tiêm vaccine sẽ được bảo vệ khỏi bệnh và các biến chứng nguy hiểm do thủy đậu gây ra.

    2. Ai nên tiêm phòng

    Trẻ em và người lớn chưa từng nhiễm thủy đậu đều được khuyến cáo tiêm ngừa vắc xin thủy đậu. Vaccine không chỉ bảo vệ người được tiêm khỏi nguy cơ mắc va gặp các biến chứng nguy hiểm mà còn là cách tránh nhiễm bệnh và lây nhiễm cho người khác, đặc biệt là người có hệ miễn dịch suy yếu.

   Một số nhóm có nguy cơ cao nhiễm bệnh, cần tiêm phòng vắc xin thủy đậu ngay khi có thể:

• Nhân viên y tế, bao gồm cả y bác sĩ, người dọn dẹp, nhân viên phục vụ nhà ăn, nhân viên lễ tân bệnh viện, người chưa có miễn dịch với thủy đậu và thường xuyên phải tiếp xúc với bệnh nhân.
• Nhân viên phòng thí nghiệm, không có miễn dịch với thủy đậu và thường xuyên làm việc với các mầm bệnh.
• Người sống chung nhà với người mắc thủy đậu. Do bệnh lây qua đường hô hấp lẫn qua tiếp xúc gián tiếp với dịch từ các nốt phồng rộp nên khả năng lây nhiễm là rất cao. Nhiều nghiên cứu chỉ ra, từ 70 – 90% người sống chung nhà với người mắc thủy đậu nếu không có miễn dịch có thể bị lây nhiễm bệnh.
• Phụ nữ mang thai có hệ miễn dịch suy yếu tự nhiên để nuôi dưỡng và bảo vệ bào thai là đối tượng dễ mắc các bệnh truyền nhiễm. Thai phụ không được chỉ định tiêm ngừa vắc xin thủy đậu vì vậy phụ nữ chuẩn bị mang thai và chồng – người chăm sóc chính cần tiêm ngừa để bảo vệ mẹ và bé trong quá trình thai sản.
• Trẻ nhỏ là đối tượng cần được tiêm phòng vắc xin thủy đậu vì hệ miễn dịch non yếu, chưa hoàn thiện. Vắc xin sẽ là lá chắn hữu hiệu bảo vệ bé hiệu quả trước mầm bệnh khi tiếp xúc môi trường bên ngoài, giúp bé phát triển toàn diện về thể chất và tinh thần.

     3. Ai không nên tiêm ngừa

   Người không nên tiêm vắc xin thủy đậu bao gồm:

• Người dị ứng với gelatin hoặc bất cứ thành phần nào khác của vắc xin.
• Người từng dị ứng nặng hoặc có các phản ứng sốc nặng với mũi tiêm đầu tiên, không nên tiếp tục tiêm vắc xin thủy đậu.
• Phụ nữ có thai không được chỉ định tiêm vắc xin thủy đậu vì đây là vắc xin sống giảm độc lực. Các ảnh hưởng của vắc xin đến thai nhi chưa được nghiên cứu rõ.
• Người suy giảm miễn dịch tự nhiên hoặc do đang mắc các bệnh như HIV/AIDS.
• Bệnh nhân mắc bệnh bạch cầu tủy cấp, bệnh bạch cầu tế bào lympho T hoặc U lympho hoặc các khối u ác tính ảnh hưởng đến tủy xương hoặc hệ bạch huyết.
• Bệnh nhân đang điều trị hóa, xạ trị.
• Người gần đây được truyền máu hoặc các sản phẩm máu khác. Vì các sản phẩm máu truyền vào cơ thể có thể có nồng độ kháng thể thấp, làm giảm phản ứng miễn dịch của cơ thể với vắc xin. [2]
• Riêng vắc xin Varicella (Hàn Quốc) chống chỉ định với người suy dinh dưỡng.

  4. Khi nào nên tiêm vaccine

    Trẻ có thể bắt đầu tiêm vaccine ngừa thủy đậu từ 9 tháng tuổi.

    Người trưởng thành, chưa từng nhiễm bệnh có thể tiêm vaccine ngừa thủy đậu bất cứ lúc nào.

    Phụ nữ tuổi sinh đẻ cần tiêm phòng vắc xin trước khi mang thai ít nhất 3 tháng để đảm bảo sinh miễn dịch bảo vệ cả mẹ và bé trong suốt thai kỳ. Miễn dịch của mẹ có thể truyền sang con thông qua nhau thai, cuống rốn và sữa mẹ. Đây đồng thời cũng là nguồn miễn dịch thụ động bảo vệ bé trong những tháng đầu đời khi chưa đến độ tuổi tiêm chủng vaccine thủy đậu.

    Ngoài ra, WHO đã đưa ra khuyến cáo “Mũi tiêm hiệu quả nhất là mũi tiêm sớm nhất”. Trẻ em, người lớn cần được tiêm chủng thủy đậu ngay khi có thể, không nên chần chừ hoặc mang tâm lý chờ đợi có dịch mới đi tiêm thì có thể đã quá muộn.

    5. Vài phản ứng phụ hiếm gặp 

• Sốt.
• Đau nhức và mẩn đỏ xung quanh chỗ tiêm: phản ứng thường xảy ra ở khoảng 20% trẻ em và 25% thanh thiếu niên và người lớn sau khi tiêm ngừa.
• Phát ban nhẹ: phản ứng xảy ở khoảng 10% trẻ em và 5% người lớn sau tiêm vắc xin.

Các phản ứng thường gặp có thể tự khỏi sau 1-2 ngày. Các nốt phát ban có thể tự khỏi sau chậm nhất khoảng 1 tháng.

Một số phản ứng phụ hiếm gặp cần đến ngay các cơ sở y tế để được hỗ trợ chống sốc:

• Phản ứng phản vệ, dị ứng nặng: tỷ lệ rất nhỏ, xảy ra ở khoảng 1 trong 1 triệu người được tiêm vắc xin thủy đậu.

    IV. CÁC LOẠI VACCINE THỦY ĐẬU TẠI VIỆT NAM

      1. Vắc xin VARIVAX của Mỹ

    VARIVAX là vắc xin sống giảm độc lực, dạng đông khô, chứa các virus thủy đậu Varicella Zoster đã được làm suy yếu.

  Vaccine Varivax được nghiên cứu phát triển bởi Tập đoàn Merck Sharp and Dohme (MSD – Mỹ), được chỉ định tiêm cho trẻ từ 12 tháng tuổi đến người lớn chưa từng mắc bệnh. Phác đồ tiêm gồm 2 mũi, tiêm dưới da với liều đơn 0,5ml.

   Vaccine Varivax được Trung tâm tiên chủng VNVC nhập khẩu chính hãng và bán lẻ với giá 1.085.000 đồng.

    2. Vaccine VARILRIX của Bỉ

    Varilrx là vaccine sống giảm độc lực, chứa các virus thủy đậu Varicella Zoster đã được làm suy yếu.

    Vaccine Varilrix được nghiên cứu phát triển bởi Tập đoàn dược phẩm và chế phẩm sinh học Glaxosmithkline (GSK – Bỉ).

   Varilrix được chỉ định tiêm cho trẻ từ 9 tháng tuổi đến người lớn chưa từng mắc bệnh. Phác đồ tiêm gồm 2 mũi, tiêm dưới da ở vùng cơ delta hoặc vùng má ngoài đùi với liều 0,5ml.

    Vaccine Varilrix được Trung tâm tiêm chủng VNVC nhập khẩu chính hãng và bán lẻ với giá 1.085.000 đồng.

     3. Vaccine VARICELLA của Hàn Quốc

     Varicella llà vaccine xin sống giảm độc lực, dạng đông khô, chứa virus thủy đậu đã làm suy yếu.

     Vaccine Varicella được nghiên cứu sản xuất bởi Công ty Green Cross – Hàn Quốc. Vắc xin được chỉ định tiêm cho trẻ từ 12 tháng tuổi đến người lớn chưa từng mắc bệnh với phác đồ tiêm 2 mũi, tiêm dưới da, liều đơn 0,5ml.

     Vaccine Varicella được Trung tâm tiêm chủng VNVC nhập khẩu chính hãng và bán lẻ với giá 700.000 đồng.

     V. NHỮNG ĐIỀU LƯU Ý

• Trẻ em, người lớn đi tiêm vaccine ngừa thủy đậu cần được khám sàng lọc và được chỉ định tiêm chủng bởi bác sĩ tiêm chủng.
• Không tiêm vaccine thủy đậu cho trẻ và người lớn dị ứng với bất kỳ thành phần nào của vaccine hoặc đang mắc các bệnh suy giảm miễn dịch bẩm sinh và mắc phải.
• Nên hoãn tiêm chủng khi trẻ em và người lớn đang trong tình trạng sốt cao, viêm da có mủ, đang trong quá trình hồi sức sau bệnh nặng.
• Phụ nữ cần ngừa thai ít nhất 3 tháng sau khi tiêm vaccine ngừa thủy đậu.
• Cẩn trọng khi tiêm vaccine cho phụ nữ cho con bú vì chưa rõ vaccine sống giảm độc lực có bài tiết qua sữa mẹ hay không.
• Người tiếp xúc với bệnh nhân thủy đậu, vaccine vẫn có thể phát huy tác dụng bảo vệ nếu tiêm phòng trong vòng 72 giờ.
• Cần theo dõi sau tiêm ít nhất 30 phút tại cơ sở tiêm chủng và 48 tiếng tại nhà.
• Đến ngay cơ sở y tế nếu có biểu hiện sốc nặng sau tiêm như sốt cao, uống thuốc hạ sốt không thuyên giảm, co giật, tím tái…

 VI. THAM KHẢO

[Video 1] Vacxin thủy đậu cần tiêm mấy mũi?

[Video 2] Nắm rõ độ tuổi và lịch tiêm vaccine phòng bệnh thủy đậu 

Vắc xin thủy đậu tiêm khi nào? Nên chích loại nào tốt, phù hợp?

[1] Những điều cần biết về vắc-xin thủy đậu

https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/nhung-dieu-can-biet-ve-vac-xin-thuy-dau-vi

[2] BỆNH THỦY ĐẬU VÀ VẮC-XIN PHÒNG NGỪA

http://www.pasteurhcm.gov.vn/news/benh-thuy-dau-va-vac-xin-phong-ngua-4040.html

[3] Vắc xin thủy đậu

https://www.msdmanuals.com/vi/professional/b%E1%BB%87nh-truy%E1%BB%81n-nhi%E1%BB%85m/ti%C3%AAm-ch%E1%BB%A7ng/v%E1%BA%AFc-xin-th%E1%BB%A7y-%C4%91%E1%BA%ADu

[4] Có nên tiêm vắc xin thủy đậu cho người lớn không?

https://medlatec.vn/tin-tuc/co-nen-tiem-vac-xin-thuy-dau-cho-nguoi-lon-khong-s121-n15981

[5] Tiêm thuỷ đậu rồi vẫn mắc bệnh: Lỗi do đâu?

http://yteduphong.com.vn/tieng-viet/tiem-chung/kien-thuc-tiem-chung/tiem-thuy-dau-roi-van-mac-benh-loi-do-dau-c3441i15805.htm

    TS.BS Trần Bá Thoại

Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM