THIẾU MÁU NÃO THOÁNG QUA (TIA): NGUYÊN NHÂN, TRIỆU CHỨNG, CHẨN ĐOÁN, ĐIỀU TRỊ, PHÒNG NGỪA

      I. LỜI MỞ

    Cơn thiếu máu não thoáng qua có triệu chứng tương tự đột quỵ nhưng nhẹ hơn và thường kéo dài từ vài phút đến vài giờ. Vì thế, người bệnh khó phân biệt cơn thiếu máu não thoáng qua với một đột quỵ náo thật sự. 

   Theo cấc chuyên gia, cơn thiếu máu não thoáng qua thường là cảnh báo tình trạng đột quỵ nghiêm trọng sẽ xảy ra trong tương lai gần.

   Bài viêt cung cấp thông tin: Thiếu máu não thoáng qua là gì? Các dấu hiệu nhận biết? Cách điều trị ra sao? Phòng ngừa thế nào?

    II. ĐỊNH DANH

    Thiếu máu não thoáng qua transient ischemic attack, TIA, là tình trạng lưu lượng máu cung cấp cho não bộ bị gián đoạn tạm thời và chưa gây tổn thương não vĩnh viễn hoặc nhồi máu não cấp tính. Triệu chứng cơn thiếu máu não thoáng qua thường xuất hiện và biến mất sau đó nên người bệnh có thể chủ quan, không đến bệnh viện thăm khám kịp thời.

    Thiếu máu não thoáng qua được xem là một trong những cảnh báo đột quỵ sắp xảy ra. Đặc biệt, đối với những người từng bị đột quỵ. Thống kê cho thấy, có khoảng 40% trường hợp đột quỵ đã từng bị thiếu máu não thoáng qua trước đó.

    Theo Hiệp hội Đột quỵ Thế giới, khoảng 1/3 người bị đột quỵ đã từng trải qua cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua, trong số đó có khoảng 12% trường hợp đã tử vong chỉ trong vòng 1 năm. Tỷ lệ đột quỵ ở những người từng bị thiếu máu não thoáng qua cụ thể như sau:

• Tỷ lệ xảy ra đột quỵ sau 7 ngày là 11%.
• Tỷ lệ xảy ra đột quỵ trong vòng 90 ngày là 9% – 17%.
• Tỷ lệ xảy ra đột quỵ trong 5 năm tiếp theo là 24% – 29%.

     III. TRIỆU CHỨNG

   Các triệu chứng thiếu máu não thoáng qua có thể khởi phát một cách đột ngột, bao gồm:

• Nói khó nghe lắp bắp, không thể nói hoàn chỉnh 1 câu dài.
• Nhìn đôi, nhìn mờ, mất thị lực một bên hoặc cả 2 mắt.
• Mất thăng bằng và chóng mặt.
• Yếu liệt một bên cơ thể.
• Một bên mặt bị méo rõ rệt so với bên mặt còn lại.

      IV. NGUYÊN NHÂN VÀ YẾU TỐ NGUY CƠ

        1. Nguyên nhân

     Thiếu máu não thoáng qua có cùng nguồn gốc với bệnh đột quỵ thiếu máu não cục bộ. Sự gián đoạn tạm thời của dòng máu chảy lên não do có cục máu đông hoặc động mạch não bị chít hẹp là nguyên nhân dẫn đến cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua. Cụ thể, các mảng xơ vữa bị tích tụ gây hẹp động mạch não hoặc cục máu đông hình thành ở động mạch não hay tại bất kỳ vị trí nào trong cơ thể (thường gặp nhất ở tim) nhưng có xu hướng di chuyển đến các động mạch, sẽ làm giảm lưu lượng máu chảy lên não gây ra tình trạng thiếu máu não thoáng qua.

   2. Các yếu tố nguy cơ

     2.1 Các nguy cơ không thay đổi được

• Tiền sử mắc bệnh trong gia đình.
• Tuổi tác
• Tiền sử bị thiếu máu não thoáng qua trước đó.
• Bệnh hồng cầu hình liềm.

    2.2 Các nguy cơ có thể kiểm soát

• Bệnh lý tim mạch: Xơ vữa động mạch, Tăng huyết áp, Suy tim, Dị tật tim, Loạn nhịp tim….
• Tăng cholesterol máu.
• Thừa cân, béo phì.
• Bệnh đái tháo đường.

    V. CHẨN ĐOÁN

    Khi có biểu hiện của cơn thiếu máu não thoáng qua, người bệnh cần được đưa đến cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám, thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng để khảo sát các yếu tố nguy cơ:

• Chẩn đoán hình ảnh: Kỹ thuật chụp CT Scanner và chụp MRI sọ não giúp loại trừ các vấn đề có biểu hiện lâm sàng gần giống với cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua như chảy máu não nhỏ hoặc u não. Ngoài ra, nếu kết quả chụp CT Scanner và chụp MRI sọ não không phát hiện bất thường (không có cục máu đông), người bệnh sẽ được xem xét thực hiện các kỹ thuật thăm dò không xâm lấn để kiểm tra tình trạng của các mạch máu lớn và tuần hoàn máu não. Cụ thể, siêu âm Doppler giúp phát hiện tình trạng hẹp động mạch cảnh trong và chụp mạch giúp quan sát hệ thống mạch máu não, từ đó bác sĩ sẽ đánh giá nguy cơ nhồi máu não ở người bệnh.
• Xét nghiệm khác: Một số xét nghiệm khác giúp hỗ trợ chẩn đoán cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua bao gồm: xét nghiệm công thức máu, cholesterol máu, đường huyết lúc đói, huyết thanh chẩn đoán bệnh giang mai, chụp tim phổi, đo điện tim.

     VI. ĐIỀU TRỊ

    Các triệu chứng thiếu máu não thoáng qua sẽ nhanh chóng kết thúc, tuy nhiên người bệnh cần được chẩn đoán và điều trị kịp thời để hạn chế nguy cơ tái phát hoặc nguy cơ đột quỵ trong tương lai. Nhìn chung, mục tiêu điều trị thiếu máu não thoáng qua là ngăn chặn sự phát triển của cục máu đông trong động mạch, từ đó hạn chế nguy cơ xảy ra đột quỵ não cấp và các biến chứng nguy hiểm.

   Điều trị cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua bằng cách nào phụ thuộc vào mức độ biểu hiện của bệnh và tình trạng sức khỏe của người bệnh. Thông thường người bệnh bị thiếu máu não thoáng qua sẽ được: 

     * Điều trị, điều chỉnh các bệnh lý, yếu tố nguy cơ

      * Điều trị bằng thuốc, bao gồm: thuốc tập kết tiểu cầu, các loại thuốc có tác dụng làm tăng tuần hoàn máu não… 

    VII. PHÒNG NGỪA

• Chế độ ăn uống lành mạnh: Không chỉ người bị thiếu máu não thoáng qua, bất kỳ ai cũng cần xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh để bảo vệ sức khỏe, cụ thể: hạn chế mỡ động vật, bia rượu, thức ăn nhanh, đồ uống có gas, bánh kẹo ngọt, tránh nạp quá nhiều muối vào cơ thể, tăng cường ăn nhiều rau xanh, trái cây, uống nhiều nước lọc mỗi ngày,…
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh: Thừa cân béo phì (chỉ số BMI > 30) sẽ góp phần hình thành các bệnh lý có nguy cơ gây ra cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua, chẳng hạn như: tăng huyết áp, bệnh tim mạch, bệnh tiểu đường,… .
• Duy trì thói quen tập thể dục: Một người trưởng thành cần tập thể dục ở cường độ trung bình 30 phút mỗi ngày (150 phút mỗi tuần). Thể dục giúp tăng cường sức khỏe, dẻo dai cơ thể, và phòng tránh nhiều bệnh lý nguy hiểm, trong đó có thiếu máu não thoáng qua.
• Không hút thuốc lá.

   VIII. THAM KHẢO

 [Video 1] Dấu hiệu nhận biết thiếu máu não thoáng qua và đột quỵ nhẹ

[Video 2]  Cần biết về thiếu máu não thoáng qua

https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=8BoYaGqQn_I

 [1] Transient ischemic attack 

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/transient-ischemic-attack/symptoms-causes/syc-20355679

[2] Transient ischemic attack 

https://www.stroke.org/en/about-stroke/types-of-stroke/tia-transient-ischemic-attack

[3] Transient ischemic attack 

https://www.nhs.uk/conditions/transient-ischaemic-attack-tia/

[4] Transient ischemic attack 

https://www.ninds.nih.gov/health-information/disorders/transient-ischemic-attack-tia

[5] Transient ischemic attack 

https://www.nhs.uk/conditions/transient-ischaemic-attack-tia/symptoms/

    TS.BS Trần Bá Thoại

Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM