SĐT: 
HIỂU ĐÚNG CÁC XÉT NGHIỆM VI-RÚT CÚM!
TS.BS. Trần Bá Thoại (Bệnh viện Đà Nẵng)
Từ giữa tháng 4/ 2009 Magaret Chan (Tổng Giám đốc WHO) cảnh báo việc bùng phát cúm lợn ở Mexico và Mỹ có nguy cơ gây ra đại dịch toàn cầu, vì thế rất nhiều nước như Ai Cập, Canada…bắt đầu cho tiêu hủy lợn. Tom Vilsack (Bộ trưởng Nông nghiệp Mỹ) cho rằng: “Đây không phải là dịch liên quan đến thực phẩm;… ăn thịt lợn không gây ra bệnh” và do đó các quan chức Mỹ đề nghị không nên gọi từ “cúm lợn”, cuối cùng WHO thống nhất gọi tên khoa học là cúm A H1N1. Chính Tổ chức WHO cũng khẳng định vi-rút cúm A H1N1 lây từ người sang người, chứ không phải do người tiếp xúc với lợn bị cúm. Ngày 11/6/2009 WHO chính thức nâng dịch cúm A H1N1 lên mức “đại dịch” (pandemic), vì khả năng lây lan mạnh chứ không phải vì tính chất nghiêm trọng của nó .
Vi-rút cúm A H1N1 được đặt tên như thế với các ý nghĩa: chữ A chỉ mức độ nguy hiểm về y học cao nhất, hơn vi-rút cúm B và vi-rút cúm C, chữ H là viết tắt của Hemagglutinine (yếu tố ngưng kết máu) và chữ N là viết tắt của Neuraminidase (men neuraminidase). Do có nhiều yếu tố ngưng kết H và nhiều loại men N nên có đến cả trăm chủng loại vi-rút cúm A. Vi-rút cúm A H1N1 là một loại vi-rút mới, chưa từng thấy trước đây. Bộ gien của nó pha trộn gien của các loại vi-rút cúm người, cúm gia cầm và cúm lợn. Theo Juan Lubroth (Chuyên gia tổ chức FAO, Liên Hiệp Quốc), trong khi vi-rút cúm A H5N1 lây qua máu, mô tế bào..của gia cầm thì vi-rút cúm A H1N1 chỉ lây qua đường hô hấp.
Hội chứng cúm được xác định là một bệnh “hệ thống” với: sốt, ho, đau đầu, nhức mỏi cơ và rát họng. Cúm là một bệnh lây nhiễm đường hô hấp, ước tính hằng năm gây bệnh từ 5 đến 20% tổng số dân. Vào cao điểm dịch cúm thì cũng chỉ 70% số ca bệnh là do vi-rút cúm, 30% còn lại là do các vi-rút “đường hô hấp” khác gây ra.
Trong mùa dịch cúm hiện nay, khi nguy cơ lan tràn của vi-rút cúm A H1N1 rất lớn, đã có khá nhiều xét nghiệm nhanh như: Directigen Flu A, Directigen Flu A+B, QuickVue, Flu OIA, Zstat…được đem ra sử dụng. Nhờ các xét nghiệm nhanh ELISA, kể cả xét nghiệm sắc ký miễn dịch 3M Rapid Detection Flu A+B hiện đại, chúng ta đã nhanh chóng biết được bệnh nhân có bị nhiễm vi-rút cúm A hoặc B hay không, nhưng tuyệt nhiên không thể định danh “tiểu thể” (subtype) của vi-rút; cũng cần nhớ rằng vi-rút cúm A H1N1 chỉ là một dạng duy nhất trong cả trăm loại vi-rút cúm A.
Trong y học mỗi xét nghiệm đều có hai chỉ tiêu để đánh giá đó là độ nhạy (Se) và độ đặc hiệu (Sp). Thường người ta dùng xét nghiệm có độ nhạy cao để “sàng lọc” bước đầu, sau đó dùng xét nghiệm có độ đặc hiệu lớn để “xác định” chẩn đoán; lấy ví dụ trong chẩn đoán AIDS, chúng ta dùng xét nghiệm nhanh Determine để sàng lọc, sau đó phải dùng xét nghiệm Western Blott để xác định chuẩn xác “có hay không có” HIV.
Ở Âu Mỹ trong mùa cúm, những người bệnh nhân có xét nghiệm cúm dương tính thầy thuốc có thể “có chứng cớ” (evidence based) để yên tâm cho những thuốc kháng vi-rút và không cần cho thuốc kháng sinh chống vi khuẩn thông thường; vì việc dùng thuốc chống vi-rút sớm, ngay trong 48 giờ đầu, sẽ cho kết quả điều trị khả quan hơn nhiều so với điều trị muộn.
Ở nước ta hiện nay khi đã có đến 59/63 địa phương xác định có cúm A H1N1, dù không thiếu sinh phẩm để xét nghiệm cúm A H1N1 (xét nghiệm RT-PCR), chúng ta chỉ cần tập trung làm xét nghiệm PCR để xác định ở 4 tỉnh thành còn lại, không cần làm đại trà như trước đây. Thống kê cho thấy trong những ca nghi ngờ cúm A H1N1 vừa qua, đã có đến 70% xét nghiệm PCR cho kết quả dương tính thật sự, cho nên tất cả bệnh nhân có “hội chứng cúm” trong vùng dịch tể đều có thể cho điều trị như là nhiễm cúm A H1N1. Vấn đề còn lại là nhờ vào các xét nghiệm nhanh vi-rút cúm A hoặc B, chúng ta sẽ xác định và loại trừ 30% âm tính (không nhiễm cúm) còn lại.
Tóm lại, tuy các xét nghiệm nhanh cúm A, B không giúp định danh, xác định cúm H1N1, nhưng trong mùa dịch chúng có ba vai trò rất quan trọng: một là giúp việc điều trị cúm sớm nên cho hiệu quả tốt, hai là giúp điều trị thuốc cúm hay kháng sinh hiệu quả hơn và ba là giúp dự phòng sự bột phát lây lan của đại dịch.