SĐT: 
I. LỜI MỞ
Hiện nay, vi khuẩn kháng thuốc đã khiến tỷ lệ thành công của liệu pháp kháng sinh trở nên bấp bênh, trong khi số lượng bệnh nhiễm trùng càng ngày càng tăng lên.
Ở Mỹ, năm 2019 có 4,95 triệu người chết liên quan đến kháng kháng sinh, trong đó 1,26 triệu ca tử vong trực tiếp, và nếu không có gì thay đổi, đến năm 2050, dự kiến sẽ tăng lên đến 10 triệu người tử vong mỗi năm.
Vì thế, các nhà khoa học đang tìm kiếm liệu pháp thay thế hoặc bổ sung thêm việc dùng kháng sinh mới để có thể điều trị được loại bệnh nhiễm các vi khuẩn kháng thuốc này: liệu pháp thực khuẩn.
II. LIỆU PHÁP THỰC KHUẨN THỂ LÀ GÌ ?
Thực khuẩn thể, bacteriophages, phages, là những virus đặc hiệu nhắm vào các vi khuẩn. Liệu pháp thực khuẩn thể, phage therapy, là liệu pháp điều trị sử dụng các phage để điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn.
Phage có mặt ở khắp mọi nơi: từ đất đến ruột của chúng ta, có hàng ngàn loại khác nhau. Trái ngược với nhiều loại kháng sinh, vốn được dùng để tiêu diệt vi khuẩn có hại, chúng đồng thời làm suy yếu hệ vi sinh vật đường ruột, do đó gây ra một loạt vấn đề hệ lụy mới kèm theo.
Mỗi loại phage đã tiến hóa để nhắm mục tiêu hẹp hơn, đặc hiệu vào các chủng hoặc loài vi khuẩn riêng biệt. Tính đặc hiệu này khiến liệu pháp phage trở thành một phương pháp thay thế hấp dẫn để kiểm soát nhiễm trùng, đặc biệt là nhiễm trùng do vi khuẩn đa kháng thuốc gây ra.
Thực khuẩn thể được nhà khoa học Felix d’Herelle phát hiện và đặt tên từ đầu thế kỷ XX. Dù đạt được thành công vang dội vào năm 1919, liệu pháp này đã chững lại vào những năm 1930 khi nhiều loại kháng sinh hứu hiệu ra đời. Từ đó, liệu pháp phage phần lớn chỉ tồn tại bên rìa y học, đặc biệt là ở các nước phương Âu Mỹ, nơi nó đôi khi được chấp thuận cho sử dụng trong trường hợp khẩn cấp khi không có liệu pháp nào khác được chấp thuận.
Phải đến hiện nay, khi tình trạng kháng kháng sinh bùng nổ liệu pháp phage mới trở lại “đường đua” với một vị thế mới.
III. PHAGE THERAPY TRONG BỆNH NHIỄM TRÙNG
IV. PHAGE THERAPY TRONG UNG THƯ
Trong Tuần lễ Khoa học Công nghệ VinFuture 2025, GS Pascale Cossart và GS Chuanbin Mao cho biết, hiện nay con người đã sử dụng phage làm phương tiện vận chuyển thông minh để chống lại ung thư: bằng công nghệ hiển thị thực khuẩn thể, các nhà khoa học có thể biến đổi gen, gắn các peptide hoặc protein đặc hiệu lên vỏ của các phage, biến chúng thành công cụ đa năng.
Khi khối u phát triển, một số tế bào ung thư sẽ tách ra và di chuyển vào máu (circulating tumor cell CTC). Đây là dấu hiệu quan trọng của di căn. Các nhà khoa học biến đổi phage để chúng có khả năng bám dính đặc hiệu vào các CTC này.
Bên cạnh đó, các phage được gắn thêm các hạt từ tính. Khi trộn với mẫu máu, hệ thống này sẽ “bắt” các tế bào ung thư. Chỉ cần 1ml máu, bác sĩ có thể tách CTC ra để phân tích, xác định loại ung thư và giai đoạn bệnh một cách chính xác.
GS Mao giải thích: “Bằng cách hiển thị các peptide đặc hiệu trên đầu mút hoặc thân của Phage, chúng có thể nhắm trúng đích khối u và ức chế quá trình tạo mạch máu mới. Kết quả là khối u bị “bỏ đói”, không có dinh dưỡng để phát triển và giảm kích thước theo thời gian”.
Một ứng dụng tiên tiến khác là sử dụng Phage mang các enzyme nano đến vị trí khối u. Các enzyme này xúc tác phản ứng tạo oxy tại chỗ, giúp khắc phục tình trạng thiếu oxy của khối u, từ đó tối ưu hóa hiệu quả của liệu pháp quang động (sử dụng ánh sáng để tiêu diệt tế bào ung thư).
THAM KHẢO
[1] Liệu pháp y học bị lãng quên giờ có thể điều trị bệnh ung thư
https://dantri.com.vn/suc-khoe/lieu-phap-y-hoc-bi-lang-quen-gio-co-the-dieu-tri-benh-ung-thu-20251203142037860.htm
[2] Phage Therapy: Past, Present and Future
https://asm.org/articles/2022/august/phage-therapy-past,-present-and-future
[3]