SĐT: 
I. LỜI MỞ
Theo số liệu thống kê của WHO phần lớn trường hợp sốt xuất huyết là nhẹ và tự khỏi, chỉ một tỷ lệ nhỏ trở nặng. Cụ thể như sau: 80–90% thể nhẹ hoặc trung bình, có thể điều trị ngoại trú tại nhà; 10–20% cần nhập viện để theo dõi do có nguy cơ biến chứng; chỉ 1–5% tiến triển thành SXH nặng (sốc, xuất huyết nặng, suy tạng, cần điều trị tích cực tại bệnh viện [10].
Bộ Y tế Việt Nam có thống kê tương tự: Khoảng 15–20% bệnh nhân SXH được chỉ định nhập viện. Trong số nhập viện, <5% chuyển thành SXH nặng hoặc sốc. Tỷ lệ tử vong chung hiện nay rất thấp, <0,1% nhờ phát hiện và điều trị sớm [10].
Bài viết cung cấp chi tiết về chỉ định, chống chỉ định và lưu ý khi điều trị sốt xuất huyết tại nhà
II. TRIỆU CHỨNG VÀ BIẾN CHỨNG
1. Triệu chứng
* Giai đoạn đầu
Thường khởi phát với triệu chứng sốt cao đột ngột và kéo dài trong vòng 4-7 ngày từ khi bị muỗi đốt và lây truyền mầm bệnh, với các triệu chứng khác như:
– Đau đầu liên tục;
– Đau nhức hai hốc mắt;
– Đau khớp và cơ;
– Chán ăn, buồn nôn;
– Có ban xuất huyết dưới da;
– Chảy máu chân răng hoặc chảy máu mũi.
Các ban sốt xuất huyết có thể xuất hiện trên cơ thể 3-4 ngày sau khi bắt đầu sốt và dần thuyên giảm sau 1-2 ngày. Người bệnh có thể bị nổi ban lại một lần nữa vào ngày sau đó. Trong giai đoạn này, xét nghiệm có thể thấy số lượng tiểu cầu bình thường hoặc cũng có thể giảm dần (nhưng vẫn còn trên 100.000/mm3). Số lượng bạch cầu thường giảm.
* Giai đoạn nguy hiểm
Thường rơi vào ngày thứ 3 cho đến thứ 7 , giảm sốt và có thể:
– Đau bụng dữ dội và liên tục hoặc tăng cảm giác đau, nhất là ở vùng gan;
– Người bệnh còn có thể có dấu hiệu vật vã, li bì, nôn ói;
– Có các biểu hiện của thoát huyết tương, nếu nặng hơn có dẫn thể đến sốc với biểu hiện vật vã, bứt rứt, li bì, lạnh đầu chi, mạch nhanh nhỏ, huyết áp kẹt, da lạnh, nổi vân tím (sốc nặng), tiểu ít;
– Tràn dịch màng phổi, mô kẽ có thể gây suy hô hấp, phù nề mí mắt;
– Ngoài ra, bệnh nhân có thể xuất huyết dưới da. Các nốt xuất huyết rải rác hoặc chấm xuất huyết xuất hiện ở mặt trước hai cẳng chân và mặt trong hai cánh tay, hay vùng bụng, đùi, mạng sườn. Xuất huyết niêm mạc, người bệnh có dấu hiệu chảy máu chân răng, chảy máu mũi, nôn ra máu, đi ngoài phân đen hoặc máu, xuất huyết âm đạo hoặc tiểu máu.
– Trong một số trường hợp nặng, bệnh nhân có thể có biểu hiện suy tạng, như tổn thương gan nặng hay suy đa cơ quan gan, thận, tim, phổi, não. Những biểu hiện nặng có thể xảy ra ở người bệnh có hoặc không có sốc do thoát huyết tương.
* Giai đoạn hồi phục
Thường diễn ra vào ngày thứ 7 đến thứ 10 của bệnh. Người bệnh lúc đó hết sốt, thể trạng tốt hơn, có cảm giác thèm ăn, tiểu nhiều. Số lượng tiểu cầu sẽ tăng dần và trở về trạng thái bình thường.
2, Biến chứng
Thường xuất hiện trong giai đoạn hạ sốt ( 3 đến 5 ngày kể từ lúc sốt) là xuất huyết và choáng.
* Xuất huyết có thể nhẹ dưới dạng chấm, ban, mảng xuất huyết da, chảy máu mũi; răng, nặng hơn là xuất huyết nội tạng như xuất huyết tiêu hóa, hô hấp, tiết niệu….
* Choáng (sốc) là biến chứng nặng nhất gây trụy mạch…có thể tử vong.
III. XÉT NGHIỆM
1. Xét nghiệm chẩn đoán bệnh
Sốt xuất huyết được chẩn đoán xác định qua xét nghiệm virus họcchứng minh sự hiện diện của các loại virus dengue, như phân lập virus, xét nghiệm miễn dịch hoặc xét nghiệm phân tử bằng kỹ thuật PCR. Ba xét nghiệm virus trong chẩn đoán sốt xuất huyết hiện nay sử dụng là:
* Xét nghiệm khuếch đại acid nucleic (NAAT)
NAAT là các xét nghiệm phân tử để phát hiện vật chất bộ gen của virus. Các xét nghiệm NAATđược sử dụng phổ biến tại các cơ sở y tế lớn, có thể cung cấp bằng chứng xác nhận về sự lây nhiễm.
* Xét nghiệm nhanh kháng nguyên (NS1 Ag)
Giúp chẩn đoán nhanh, đơn giản và tiết kiệm thời gian để phát hiện virus sốt xuất huyết trong quá trình nhiễm bệnh.
* Xét nghiệm kháng thể IgM và IgG
2. Xét nghiệm đánh giá, theo dõi bệnh
Thường dựa vào hai xét nghiệm cơ bản là số lượng tiểu cầu và độ đặc máu (Hct máu).
Dựa theo số lượng tiểu cầu, độ cô đặc máu và theo lâm sàng, Tổ chức Y tế thế giới chia Sốt xuất huyết ra 4 mức nặng nhẹ:
*Độ I: giảm tiểu cầu, cô đặc máu nhưng chưa có chảy máu tự phát,
*Độ II: giảm tiểu cầu và cô đặc máu kèm theo chảy máu tự phát,
*Độ III: giảm tiểu cầu, cô đặc máu và dấu huyết động không ổn định (tiền choáng): mạch nhẹ, huyết áp kẹp, tinh thần lú lẫn và
*Độ IV: giảm tiểu cầu, cô đặc máu và biểu hiện choáng nặng thật sự.
IV. DẤU HIỆU CẢNH BÁO NẶNG
Dưới đây là 7 dấu hiệu cảnh báo Sốt xuất huyết theo khuyến cáo của Bộ Y tế và WHO.
1. Đau bụng nhiều hoặc ấn đau vùng gan.
2. Nôn nhiều, đặc biệt là nôn liên tục.
3. Xuất huyết bất thường:
+ Chảy máu cam, chảy máu chân răng.
+ Nôn ra máu, đi tiêu phân đen.
+ Xuất huyết dưới da dạng chấm hoặc bầm tím.
4. Vật vã, lừ đừ, li bì, khó đánh thức.
5. Chân tay lạnh, lạnh đầu chi, mạch nhanh, da ẩm.
6. Tiểu ít (dấu hiệu suy tuần hoàn hoặc sốc).
7. Xét nghiệm thấy hematocrit tăng, tiểu cầu giảm nhanh (nếu có kết quả xét nghiệm).
V. ĐIỀU TRỊ TẠI NHÀ
Sốt xuất huyết có thể điều trị tại nhà trong những trường hợp nhẹ, nhưng phải được theo dõi sát và dưới hướng dẫn của bác sĩ để nếu cần phải nhập viện phụ thuộc vào mức độ bệnh và nguy cơ biến chứng.
1. Khi nào có thể điều trị tại nhà
* Bệnh nhân không có dấu hiệu cảnh báo:
– Không đau bụng dữ dội, không nôn nhiều.
– Không chảy máu cam, nướu, tiểu máu nhiều.
– Không lừ đừ, không khó thở.
– Uống được nước, ăn được.
* Xét nghiệm tiểu cầu và hematocrit chưa đến mức nguy hiểm (theo đánh giá bác sĩ).
* Chăm sóc tại nhà cần gì
– Nghỉ ngơi tuyệt đối, hạn chế vận động mạnh.
– Bù nước đầy đủ: uống nước lọc, oresol, nước hoa quả. Nếu sốt cao hoặc ra mồ hôi nhiều, cần uống nhiều hơn bình thường.
– Hạ sốt khi ≥ 38,5°C: Dùng paracetamol theo đúng liều (10–15 mg/kg/lần, cách 4–6 giờ). Không dùng aspirin hoặc ibuprofen vì tăng nguy cơ xuất huyết.
– Ăn dễ tiêu, giàu dinh dưỡng; chia nhỏ bữa.
– Theo dõi sát: Đo nhiệt độ và theo dõi lượng nước tiểu hằng ngày. Quan sát các dấu hiệu cảnh báo xuất huyết hoặc sốc.
2. Khi nào phải nhập viện
* Xuất hiện dấu hiệu cảnh báo:
Đau bụng nhiều, nôn liên tục.
Lừ đừ, vật vã, khó đánh thức.
Chảy máu mũi, chân răng, nôn ra máu, đi tiêu phân đen.
Tay chân lạnh, mạch nhanh, tiểu ít.
* Sốt cao liên tục không hạ, hoặc không uống được nước.
* Trẻ em, phụ nữ mang thai, người già, người có bệnh nền
VI. THAM KHẢO
[Video1]
[Video 2]
[1] Dengue Hemorrhagic Fever/Dengue Shock Syndrome
https://www.msdmanuals.com/professional/infectious-diseases/arboviruses-arenaviridae-and-filoviridae/dengue-hemorrhagic-fever-dengue-shock-syndrome
[2] Dengue Fever
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/dengue-fever/symptoms-causes/syc-20353078
[3] Dengue Hemorrhagic Fever
https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/41988/9241545003_eng.pdf?sequence=1
[4] Dengue and Dengue Hemorrhagic Fever
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC88892/
[5] Dengue Hemorrhagic Fever
https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/dengue-hemorrhagic-fever
[6] Tỷ lệ xuất huyết, choàn trong bệnh sốt xuất huyết
https://chatgpt.com/c/685f989e-68dc-800a-81d6-74126428a2ab
[7] Dengue Vaccination
https://www.cdc.gov/vaccines/vpd/dengue/index.html
[8] New vaccine to protect people against dengue
https://www.ema.europa.eu/en/news/new-vaccine-protect-people-eu-worldwide-against-dengue
[9] Vaccines and immunization: Dengue
https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/dengue-vaccines
[10] Tỷ lệ sốt xuất huyết nhẹ, nặng, nhập viện và tử vong
https://chatgpt.com/c/688c6a03-53c8-800a-bd2e-54e79c149373
TS.BS Trần Bá Thoại
Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM .