SA SÚT TRÍ TUỆ (DEMENTIA): NGUYÊN NHÂN, TRIỆU CHỨNG, CHẨN ĐOÁN, ĐIỀU TRỊ, NGĂN NGỪA

       5* Khó giao tiếp hoặc tìm từ 

     6* Thay đổi tâm trạng và hành vi: Cảm giác lo lắng, trầm cảm hoặc cáu kỉnh gia tăng.

     7* Khó khăn trong các công việc hàng ngày: Khó khăn trong việc lập kế hoạch, tổ chức hoặc hoàn thành các hoạt động quen thuộc. 

     8* Suy giảm phán đoán: Đưa ra quyết định bất thường hoặc thể hiện sự suy giảm khả năng phán đoán.

9. Hay thât lạc đồ đạc, vật dụng…

10. Khó tập trung, theo dõi công việc, sự kiện…

          III. PHÂN LOẠI 

     1* Bệnh Alzheimer

      Là nguyên nhân phổ biến nhất của chứng sa sút trí tuệ. Bệnh nhân Alzheimer có các mảng và đám rối trong não. Mảng bám là một khối của một protein beta-amyloid và các đám  rối sợi được tạo thành từ protein Tau. Những khối này làm hỏng các tế bào thần kinh khỏe mạnh và các sợi kết nối chúng. Các yếu tố di truyền khác có thể tăng khả năng mắc bệnh Alzheimer. 

      2* Sa sút trí tuệ mạch máu (Vascular dementia)

     Loại sa sút trí tuệ phổ biến thứ hai này là do tổn thương các mạch cung cấp máu cho não của người bệnh. Bệnh lý mạch máu gây đột quỵ hoặc làm hỏng não theo những cách khác nhau như làm hỏng các sợi trong chất trắng của não sẽ  gây chứng sa sút trí tuệ não mạch.

     3* Sa sút trí tuệ thể Lewy (Lewy body dementia)

    Là khối  khối protein bất thường có hình dạng giống như quả bóng bay được tìm thấy trong não của những người mắc chứng sa sút trí tuệ. Đây là một trong những rối loạn mất trí tiến triển phổ biến hơn. Các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến bao gồm có hành vi trong quá trình mơ khi ngủ, nhìn thấy những thứ không có thật (hay còn gọi là ảo giác thị giác) và các vấn đề về tập trung và chú ý. Các dấu hiệu khác bao gồm di chuyển không phối hợp hoặc chậm, run rẩy và cứng nhắc (parkinsonism). 

     4* Sa sút trí tuệ tiền đình thái dương (Frontotemporal dementia)

    Đặc trưng bởi sự thoái hóa của các tế bào thần kinh và các kết nối của chúng ở thùy trán và thái dương, các khu vực thường liên quan đến tính cách, hành vi và ngôn ngữ. Các triệu chứng phổ biến ảnh hưởng đến hành vi, tính cách, suy nghĩ, phán đoán, và ngôn ngữ và chuyển động. 

      5* Sa sút trí tuệ hỗn hợp (Mixed dementia)

      Khám nghiệm tử thi não của những người từ 80 tuổi trở lên mắc chứng mất trí nhớ cho thấy nhiều người có sự kết hợp của một số nguyên nhân, chẳng hạn như bệnh Alzheimer, chứng sa sút trí tuệ não mạch và sa sút trí tuệ thể Lewy. 

   6 * Sa sút trí tuệ do bệnh Parkinson

    Xảy ra ở những người mắc bệnh Parkinson, thường phát triển ở giai đoạn sau của bệnh, bao gồm các vấn đề về trí nhớ và khó tập trung.

     7* Bệnh Huntington

     Là bệnh di truyền gây thoái hóa dần dần các tế bào thần kinh não bộ, dẫn đến suy giảm nhận thức, rối loạn vận động và  cảm xúc.

   Sa sút trí tuệ là một hội chứng với nhiều bệnh nguyên khác nhau. Để chẩn đoán, bác sĩ chuyên khoa phải khai thác kỷ tiền sử bệnh tật và các triệu chứng hiện tại của người bệnh và tiến hành kiểm tra thể chất. Vì sa sút trí tuệ không là một bệnh nên không có xét nghiệm đặc hiệu, xét nghiệm vàng, để chẩn đoán xác định, và bác sĩ cần chỉ định thêm một số xét nghiệm có thể giúp xác định chính xác vấn đề.

   Quy trình chẩn đoán gồm:

    1. Đánh giá nhận thức, thần kinh, tâm thần

     * Các bác sĩ sẽ đánh giá chức năng tư duy (nhận thức) của người bệnh. Một số bài kiểm tra đo lường các kỹ năng tư duy, như trí nhớ, định hướng, lý luận, phán đoán, kỹ năng ngôn ngữ và sự chú ý.

    * Đánh giá thần kinh bằng cách đánh giá trí nhớ, ngôn ngữ, nhận thức thị giác, sự chú ý, giải quyết vấn đề, chuyển động, giác quan, cân bằng, phản xạ và các lĩnh vực khác.

   * Chuyên gia sức khỏe tâm thần có thể xác định liệu trầm cảm hoặc một tình trạng sức khỏe tâm thần khác đang góp phần vào các triệu chứng sa sút trí tuệ. 

    2. Chụp não

    * CT scan hoặc MRI ó thể phát hiện các dấu hiệu của đột quỵ hoặc chảy máu hoặc khối u hoặc tràn dịch não. 

    * PET scan cho thấy các mô hình hoạt động của não và tìm mảng protein amyloid, một dấu hiệu đặc trưng của bệnh Alzheimer.

    3. Xét nghiệm labo

   Xét nghiệm máu có thể phát hiện các vấn đề về thể chất có thể ảnh hưởng đến chức năng não, chẳng hạn như thiếu vitamin B-12 hoặc tuyến giáp hoạt động kém. Đôi khi dịch não tủy được kiểm tra xem có tình trạng nhiễm trùng, viêm hoặc dấu hiệu của một số bệnh thoái hóa.

     V. ĐIỀU TRỊ 

      VI. PHÒNG NGỪA

    Không có cách nào chắc chắn để ngăn ngừa chứng sa sút trí tuệ, nhưng có những bước có thể hữu ích như sau:

     1* Giữ cho tâm trí hoạt động. Các hoạt động kích thích tinh thần, chẳng hạn như đọc, giải câu đố và chơi trò chơi chữ và rèn luyện trí nhớ có thể trì hoãn sự khởi phát của chứng sa sút trí tuệ và giảm hậu quả của nó.

     2* Hoạt động thể chất và xã hội. Hoạt động thể chất và tương tác xã hội có thể trì hoãn sự khởi phát của chứng sa sút trí tuệ và giảm các triệu chứng của nó. 

     3* Bỏ hút thuốc lá. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng hút thuốc lá ở tuổi trung niên trở lên có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ và các bệnh về mạch máu. Bỏ hút thuốc có thể làm giảm nguy cơ và sẽ cải thiện sức khỏe của người bệnh.

     4*  Bổ sung đủ vitamin. Một số nghiên cứu cho thấy những người có lượng vitamin D trong máu thấp có nhiều khả năng mắc bệnh Alzheimer và các dạng sa sút trí tuệ khác. Do vậy, cần bổ sung đủ vitamin D thông qua một số loại thực phẩm, thực phẩm chức năng và phơi nắng. Cần nghiên cứu thêm trước khi tăng lượng vitamin D để ngăn ngừa chứng mất trí nhớ, nhưng nên đảm bảo bạn có đủ vitamin D. Uống vitamin B và vitamin C hàng ngày cũng có thể hữu ích.

   5* Quản lý các yếu tố nguy cơ tim mạch. Điều trị huyết áp cao, cholesterol cao, tiểu đường và chỉ số khối cơ thể (BMI) cao. Huyết áp cao có thể dẫn đến nguy cơ mắc một số loại chứng mất trí nhớ, tuy nhiên vẫn cần nhiều nghiên cứu hơn để xác định xem điều trị huyết áp cao có thể làm giảm nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ hay không.

    6* Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh. Ăn chế độ ăn uống lành mạnh rất quan trọng như chế độ ăn như chế độ ăn Địa Trung Hải – giàu trái cây, rau, ngũ cốc và axit béo omega-3, thường thấy trong một số loại cá và các loại hạt, có thể tăng cường sức khỏe và giảm nguy cơ phát triển chứng mất trí. Loại chế độ ăn kiêng này cũng cải thiện sức khỏe tim mạch, có thể giúp giảm nguy cơ sa sút trí tuệ. Hãy thử ăn cá như cá hồi ba lần một tuần và một số ít các loại hạt, đặc biệt là hạnh nhân và quả óc chó  hàng ngày.

   7 * Đảm bảo chất lượng giấc ngủ. Thực hành vệ sinh giấc ngủ tốt và nói chuyện với bác sĩ trong trường hợp ngáy to khi ngủ hoặc có những khoảng thời gian ngừng thở hoặc thở hổn hển trong khi ngủ.